page0769

S, dziewiętnasta litera alfabetu polskiego (nie licząc ą i ę), piętnasta z rzędu spółgłoska, należy do tak zwanych zębowych (dentales), syczących. W sans-kryckiem s jest troiste: podniebienue, mózgowe i zębowe; pierwsze z nich odpowiada mniej więcej naszemu ss, drugie sz, trzecie s zwyczajnemu. W językach germańskich i romańskich s między dwiema samogłoskami wymawia się jak nasze z. — Jako liczba, S u Greków znaczyło 7; w napisach dawnych S znaczyło salus; S. P. Senatus Populusgue; w nazwiskach S znaczy Sykius, Sylmanus, Sercius; położone na końcu znaczy często Sacrum; SAC, znaczy Sacerdos; SAT. Salurnus, Salurnalia; SEP. Septemm■; SEPT. Septimus; S. C. Senatusconsultum; S. D. Salutem dicit (formuła używana w listach); S. P. D. Salutem plurimam dicit; Sp. Spurius i t. d.    F. H. L.

Sa albo Saa (Emmanuel), urodził się w Portugalii, w mieście Conde, wstąpił r. 1525 do zakonu jezuitów^, uczył w kollegijach w Gandyi, Koimbrze i Rzymie i był kaznodzieją w wielu miastach włoskich, liczony do najlepszych mówców kościelnych i najuczeńszych teologów swego zgromadzenia. Pisał Schohja na cztery Ewangelije (Antwerpija, 1596). Króciuchne uw^ragi nad Pismem Świętem, Notationes in totam S. Scripturam (Antwerpija, 1598; Kolon., 1651) i w Biblia magna, wydanej w Hadze i dziełkoc zęsto przedrukowywane, pod tytułem: Aphorismi confessonorum. Pijus V papież użył go do pracy koło nowego wydania Wulgaty. Umarł r. 1596 w Avona, blizko Medyjolanu, dokąd go wysłano dla poratowania zdrowia.    L. R.

Sa da Bandeira (Bernard), mąż stanu portugalski, ur. 1796 r., czynny brał udział w wojnie półwyspu Pyrenejskiego z Francyją, potem zaś oddawał się pracom naukowym. Połączywszy się 1820 r. ze stronnictwem rewolucyj-nem w swoim kraju, wystąpił r. 1823 jako stronnik konstytucyi w kontrrewo-lucyi, skutkiem czego po zwycięztwie absolutyzmu zmuszony był ujść za granicę. Kiedy dom Pedro nadał Portugalii ustawę, Sa da Bandeira powrócił do Portugalii i orężem zarówno jak układami dyplomatycznemi bronił tronu konstytucyjnego. Podczas oblężenia Oporto był gubernatorem tego miasta i podczas szturmu Miguelistów stracił prawą rękę. W Listopadzie 1832 r. mianowany został ministrem marynarki i baronem da Bandeira, wszakże pół roku tylko pozostał w urzędzie. Po dzielnej we Wrześniu 1833 r. obronie linij li-