page0871

863

Salza — Salzburg

niemieckich, którzy przybywali dzielić z nimi niebezpieczeństwa, aby korzystać z łask, jakiemi szczodrze Kościół szafował, tudzież z łupów i zdobyczy: co zachęcało wielu z nich do zamieszkania w Prussiech, gdzie znajdowali większe niżeli we własnym kraju korzyści. Szlachta nawet polska chętnie tain osiadała; krewni rycerzy zakonnych lub synowie młodsi domów znakomitszych, otrzymywali w lenność dobra odpowiedne ich stanowi: ztąd pochodzi, że większa część szlachty pruskiej ród wiedzie z Polski lub Niemiec, i że w późniejszych wiekach nie było już tam prawie szlachty pochodzącej od Prussaków. Krzyżacy zawojowali Warmiję, Natangiję i Bartoniję. Za mistrzostwa Salzy nastąpiło wcielenie Kawalerów Mieczowych w Inflantach do zakonu Krzyżaków r. 1237, po 33 latach istnienia kawalerów; teraz mistrzem prowincyjalnym inflanckim był wybrany Herman Balk, przy zachowaniu g'odności mistrza prowin-cyjonalnego w Prussiech. Za Salzy wzięły początek miasta Toruń i Elbląg. Złoty to był wiek zakonu Krzyżaków, którzy odznaczali się zarówno męztwem jak gorliwością w rozkrzewianiu wiary chrześcijańskiej i pobożnością, oraz ścisłem wykonywaniem obowiązków swego powołania. Salza założył podstawę przyszłej wielkości zakonu Krzyżaków. Po nim został wielkim mistrzem Konrad landgraf Turyngii (1239—1244 r.).    L. E

Salzbrunn albo Obersalzbrunn (Solice), wieś położona w obwodzie Wal-denburgskim, okręgu rządowym Wrocławskim, 1,210 stóp nad poziom morza wzniesiona, 2,000 ludności licząca, ma kościół katolicki i ewangelicki, ciągnie • się na 3 godziny drogi w^r przyjemnej dolinie Salzbachu, a stawę swoją winna jest ośmiu źródłom wody mineralnej. Woda ze źródeł zwanych Salzbrunn i Miihlbrunn do picia, ze źródeł zaś starego i nowego leczniczego, starego i nowego kramerowskiego, tudzież z łąkowego i słońcowego do kąpieli jest używana. Pierwsze z tych źródeł, najważniejsze, należy do szczaw alkaliczno-solnych i woda z niego zalecaną byw^a szczególniej w chronicznych cierpieniach piersiowych, jak np. w uporczywych katarach, w początkach suchot i t. d. tudzież w cierpieniach trzewiów brzusznych, zatkaniach, chorobach hemoroi-dalnych, chronicznych cierpieniach dróg moczowych, stwardnieniu gruczołów i t. d., przyczem woda ze źródeł innych bywa zalecaną jako środek pomocniczy w głównem leczeniu. Silne działanie tych wód zwróciło uwagę na nie już w wieku XIV; w czasie jednak wojny trzydziestoletniej poszły one w zaniedbanie i dopiero w początku bieżącego stólecia, za staraniem Mogalli i Ebers’a, zaczęły używać należnej wziętości. Od tego czasu sława wód salzbruńskich ciągle się rozszerzała, do czego niemało przyczyniło się' wzniesienie zakładu serwatczanego i licznych budowli na przyjęcie gości przeznaczonych. Liczba chorych, szukających tu ulgi, wynosi 2,000 osób rocznie, a 200,000 butelek wody rozsyłają w różne strony. Okolica przedstawia liczne zajmujące miejscowości, np. Altwasser (Starowoda), dawny i nowy Fiirstenstein, kopalnie węgla kamiennego pod Waldenburgiem i t. d.; w porządku utrzymane miejsca do przechadzki przeznaczone, przyczyniają się także do uprzyjemnienia chorym pobytu. Ob. Lange, Salzbrunn mit seinen Qjuellen, Localitdten, Sehenswurdigheiten und Umgebungen (Berlin, 1857); Zemplin, Die Brunnen und Molhenanstalten zu Salzbrunn (2 tomy, Wrocław, 1844); Natorp, Die Heilmittel Salzbrunns (Berlin, 1852).

Salzburg, księztw^ro koronne cesarstw a Austryjackiego, graniczące z księz-twem Austryi, Styryi, Karyntyi, Tyrolu i Bawaryją, liczy 130, 38 mil kwadr, powierzchni i 150,000 ludności niemieckiej i katolickiej (z wyjątkiem 2,700 protestantów). Kraj górzysty, jest właściwie doliną rzeki Salzy spławnej od