IMGX17 (3)

LXXXIV SISMONDI — SAINT-SIMON

cesarze niemieccy, którzy bezustannie dążyli do zniszczenia wolnych i bogatych miast włoskich. Papieże przyzywali na pomoc innych barbarzyńców: Francuzów i Hiszpanów. Wolność przyniosła Włochom bogactwo oraz rozkwit sztuk i nauk. Niewola zniweczyła wszystko. Po kolei padły wszystkie republiki włoskie. Rzeczpospolita Wenecka dała przykład tyranii wobec własnych obywateli i służal-stwa wobec obcych potęg. Odrodzenie Włoch w 1796 roku na skutek zwycięstw francuskiej armii Bonapartego przywróciło państwu więcej wolności, niż jej utracili Włosi w 1495 roku. Wenecja odzyskała wolność w 1803 roku. Koalicja 1814 r. oddała Włochy pod znienawidzone jarzmo Austrii. Sismondi twierdził, że Europa nie będzie miała pokoju, dopóki pierwszy spośród narodów świata nie odzyska swobody. W zakończeniu dzieła republikański historyk ogłosił płomienny manifest niepodległości Włoch.

Podobnie jak Sismondi, pozostał poza zakresem badań polonistycznych również Henri Saint-Simon. Historycy literatury poprzestawali zwykle na ogólnikach. Przykładem artykuł Józefa Ujejskiego W setną rocznicą „Irydiona”:

Dwudziestoletniemu Krasińskiemu głęboko zapadła w umysł nauka saintsimonistów o epokach organicznych i krytycznych w dziejach ludzkości oraz charakterystyka schyłku starożytności i czasów przeżywanych właśnie przez niego, jako epok krytycznych par excellence.

Przy Irydionie mogą wchodzić w grę dwa dzieła Henri Saint-Simona: O systemie przemysłowym (1821) i Nowe chrześcijaństwo (1825). W Systemie przemysłowym mamy znaną także z innych dzieł epoki charakterystykę nowoczesnej formacji społecznej i politycznej w Europie. Na podstawy nowoczesnej społeczności złożyły się według Saint-Simona dwa fakty historyczne: rozprzestrzenienie chrześcijaństwa w Europie i opanowanie zachodniej części impe-

rium przez barbarzyńców Północy. Zasada władzy królewskiej (La royaute) jest pochodzenia barbarzyńskiego; zaprowadziły ją we Francji, podobnie jak w całej Europie, ludy dzikie, które podbiły prowincje cesarstwa rzymskiego.

Ważniejsze rzeczy znajdujemy w drugim, najsławniejszym dziele Saint-Simona: w Nowym chrześcijaństtme. Saint-Simon utrzymywał, że Rzym panował nad światem za czasów pogaństwa siłą oręża, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa przez wszechmocność boskiego prawa (par la toute-puissance de la morale divine), a obecnie jezuici w Watykanie przemyśliwują nad środkami owładnięcia całego rodzaju ludzkiego przy pomocy obrzydliwego systemu nabożnisiostwa i matactw (par un odieux systeme de mysticites et de ruses). Chrześcijaństwo podjęło boską misję nowej organizacji społeczności ludzkiej w momencie, gdy świat dzielił się na patrycjuszy i plebejów. Nowa religia mimo postępów nie spełniła swych zadań; podobnież chybiła reformacja Lutra, a potem rewolucja francuska. Obecnie nastał czas nowego chrześcijaństwa. W świecie winna zapanować zasada braterstwa i miłości. Należy tak urządzić społeczeństwo, ażeby wyzwolić nowych niewolników spod ucisku nowych panów.

Wielu romantycznych podróżników kreśliło opisy wyludnionej i smętnej Kampanii Rzymskiej. Saint-Simon opatrzył te opisy w bezlitosny komentarz gospodarczy i społeczny. Zobaczył w nastrojowym pejzażu pustki i melancholii obraz ospałości i niedbalstwa Stolicy Apostolskiej oraz upodlenia i nędzy jej poddanych:

Gdy się przebiega całą Europę, dojdzie się do wniosku, że ludność państwa kościelnego podlega najbardziej wadliwej i antychrześcijańskiej administracji publicznej.

Znaczne obszary, które należą do dziedzictwa świętego Piotra i które niegdyś wydawały obfite plony, przez nie-