Sponsorzy2 101

79

czny ludzkość ku jej celowi prowadzi, śćiera czasami osiadły kurz kronik średniowiecznych, i z boleścią wyznać musi, że krwawe były te drogi, że ludzkości owoce oceanem krwi podlewane, stosami trupów gnojone! a zbiera je często ten, który się do ich pielęgnowania najmniej przyłożył! Anioł zniszczenia zgładził białych i czarnych, ■ jedna im tylko sława: zwierzęcej zaciekłości, lwich zębów i tygrysich pazurów, została. Kiedy tak smutne widowisko przedstawia nam scena politycznego ówczesnego działania, w dziedzinie literatury znajdujemy pocieszające zjawienie się komedyi boskiij, którą obowiązani jesteśmy Dnntemu. Zpomiędzy dzieł jego niezaprzecze-nie to, pierwsze miejsce zajmuje, jednak jako najpóźniejsze, musimy krót-kióm wymienieniem innych jego dzieł poprzedzić. Pierwszem zpomiędzy nich jest VUa nuova, historya młodzieńczój miłości z Beatrice, przeplatana pieśniami (Canzone), na cześć jej utwurzonemi. Convivio, zuwiera w sobie komentarz trzech z powyższych pieśni. W dziele de monarchia, w języku łacińskim pi sanem, Dante wypowiedział swoje wyznanie polityczne. Dowodzi w niern o szczęściu narodów, przemawia za powszechnym pokojem, i rozgranicza władze papieży i cesarzów; utrzymuje on, że papieże niesprawiedliwie owładnęli władzą świecką, że ich jedynem zadaniem, missyą jest doprowadzenie narodów do życia wiecznego, za pośrednictwem objawienia: powinnością zaś cesarzów ma być staranie o utrzymanie szczęścia doczesnego narodów. Takie myśli nie zapomnijmy, wypowiadał Dante w wieku XIV, kiedy władza świecka papieży była najsilniejszą! Jako Włoch, nie zapomniał przypomnieć współziomkom o jedności całych Włoszech i o prawie swego narodu do monarchii powszechnej. Naturalnie, dzieło to w owym wieku nie mogło Dnntemu zjednać zasług takióm wystąpieniem wbrew mniemaniom współczesnych: obiaził na siebie wszystkich, a szczególniej duchowieństwo i papieży, których najmocniej dotknął. Tej to przyczynie, przypisać potrzeba wyklęcie tego dzieła za Jana XXII, a gdyby nie wstawienie się Pino della Terra i Ostagio da Polenta, Betrando kar-dj nał, legat w Lombardy!, byłby wydał rozkaz spalenia popiołów Dantego w Bolonii wraz z trzema księgami de monarchia. Jak jedność Włoch, jedność władzy, jedność religii, były polityczną dążnością Dantego, którą ■się wszelkiemi środkami starał urzeczywistnić, tak też swoję myśl ulubioną zastosował do mowy włoskiej w łacińskiem dziele de oulgari eloąuentia. Oprócz zdrowych uwag nad językiem, mieści ono w sobie krytyczne ocenienie pisarzy i poetów ówczesnych. Nadto przypisują niektórzy Dnntemu przekład na język włoski psnlmów pokutnych, składu apostolskiego i modlitwy o Najświętszej Pannie.

Najważniejszym jednak utworem Dantego jest komedya boska,, la di- . vina commedia.

Dzikie hordy ludów północnych, napływem swoim zalały świ .t starożytny, i nowemu w Europie życiu dały początek. Poza kii uli pozostała długowieczna przeszłość, a przed nimi zasępione warunkową przyszłością zaległo niebo, i ciemność przedmiotowa panowała dokoła. Siłą oręża zdo-