scandjvutmp1f01

24

niższych od nas istotach; tak więc każdy gatunek zwierzęcia, podobnie jak każdy człowiek, ustanawia sobie, z własnej woli i skutkiem swej organizacyi, miarę i prawidło dla wszystkiego co go otacza.

Tysiące są dowodów tego coraz większego rozwijania się władz umysłowych; najprzód z wiekiem, w każdym gatunku stworzenia; dla tego młode, małe zwierzęta, dzieci poddają się dobrowolnie pod wiedzę lub rozsądek swych starszych rodziców: potćm z naturalnym stopniem wyższości; dla tego wół, koń, wielbłąd, słoń nawet, pomimo swoję wielkość łatwo poddają się pod władzę człowieka, dziecka , które je prowadzi. Czują one naszę wyższość nad sobą. Rzecz widoczua, że przestając z nami zyskują na pojętności; pies układany większćj nabywa zręczności, bądź do polowania, bądź do różnych czynności towarzyskiego życia, w którem ma uczestnictwo. Uznaje on swoję niższość, i zdaje się wyczylywać postanowienia wysokiej woli w oczach swego pana.

W ogólności więc duch czyli rozum raczćj jak zwierzęca siła sama przez się nie tylko panuje nad zwierzętami, ale rozmaicie rządzi ludźmi; ci żyją w towarzystwie, poddają się rządom.

Lepiej jeszcze poznamy co w najwyższym stopniu odróżnia człowieka od innych stworzeń z dwóch jemu tylko właściwych względów. Człowiek zna Boga i śmierć. Przez myśl o Bogu wznosi się on do wszystkiego co jest wielkie, nieskończone, niezmierne, co do przestrzeni, potęgi, trwałości i mądrości; przez drugą poznaje koniec wszech rzeczy czyli nicość. Tak więc jego pojęciowy wzrok zapuszcza się we dwie ostateczności, którychby nie dosięgło żadne zwierzę. Nieskończenie zatćm wielki jest przedział między myślą człowieka a myślą najpojętniejszego czworonożnego zwierzęcia. Dla tego człowiek uogóluia sw^re myśli, odrywa je czyli oddziela od prostych wrażeń fizycznych; nadaje on im ciało za pomocą mowy; wyraża je, kreśli pismem; nareszcie żyje przez rozum w święcie umysłowym wcale różnym od fizycznego świata, w którym czołgają się i nurzBją zwierzęta. W tym to wspaniałym, zacnym świecie, w tym niebieskim przybytku genijuszu, rozważa człowiek moralne związki rzeczy, jako to cnotę lub występek, piękność lub szpetność, harmouiją lub nieład, sprawiedliwość lub niesprawiedliwość, prawdę lub błąd, i t. d. względy i stosunki, których zwierzę dostrzedz