scandjvutmp4a01

67

ich. Chcieliby oni zniewolić swych bliźnich do prawdziwie chrześcijańskiego życia, zachowując dla siebie wolność od tego obowiązku; nie zastanawiają się z resztą, źe gdyby się byli urodzili w kraju ma-hometnńskim, pewnoby byli wyznawcami jego religii; z przypadku więc tylko są chrześcijanami, żydami, bałwochwalcami i t. d. nie mogą obierać sobie ani majątku, ani rządu, ani religii, a zatćm wielką popełniają niesprawiedliwość, gdy ganią to, czego zmienić nie mogą. Ponieważ nałóg zdoła przemienić złe na dobre, co do ciała, wystawić sobie można, ile on zdolnym jest dokonać we względzie duszy. Powiedziano, że opinija jest królową ludzi; tymczasem opfnija, moda, we wszystkićm nie czem innem są, tylko przyjętym zwyczajem. Jeżeli ona mogła doprowadzić rzeczy, u dzikich ludów Amerykańskich, iż pożerały własnych zgrzybiałych rodziców; jeżeli dziś jeszcze religija przywodzi młodą wdowę w Malabarze, do rzucenia się w płomienie, aby się dostać na drugi świat za swym starym małżonkiem, który najgorzćj się z nią obchodził, nie ma więc nic takiego, czegoby się od opinii spodziewać nie można było.

Żeby tylko człowiek chciał otworzyć oczy na chwilę, a jasnoby się przekonał, że najczęścićj dla przywidzenia utworzonego sobie przez opiniją. wytępia podobnego sobie człow ieka. Los chciał abym ja się urodził w Konstantynopolu, a ty w Paryżu; w ypada więc abym ja był obrzezany, abym nosił zawój, abym się ubierał w obszerny dolman i abym chodził na modlitwy do meczetu; ty urodziłeś się chrześcijaninem, katolikiem, a zatem będziemy się nawzajem uważali za zbrodniarzy. Ileż to wojen i zapalczywości dla tćj jednej różnicy zwyczajów, które są jedynie wypadkiem położeń geograficznych! Dziecko Lewity, lub Judy, strzeż się przestąpić owej małej rzeczki Bidassoi, bo zaraz będziesz tam musiało jeść słoninę, albo wystawić się na niebezpieczeństwo, rnałoco nie spalenia żywcem, jeżeli nie opłacisz małćj pieniężnćj kary. Na dziesięć kroków przed tą rzeczką, wszystko coś robił, było sprawiedliwe lub dozwolone; dziesięć kroków dalćj, wszystko staje się występkiem, zbrodnią; tak każe zwyczaj, który nawet nazwą świętem prawem.

Lecz, powić kto, gdyby nie tak, byłoby wszystko jeszcze gorzej, a ludzie bezustannie się ścierając, z przyczyny niejednostajności, za najmniejszą sprzecznością ich interesów, żyliby tylko jak wilki