scandjvutmp5d01

86

ty umiał żyć z ludźmi, odpowiedział Arystyp, nie byłbyś przymuszo-* ny sam sobie myć kapusty na obiad; otóż cała treść sporu o dwa sposoby życia, towarzyski i odludny, samotny.

Zasadą więc towarzyskiego życia jest, umieć się pomniejszyć, upokorzyć, ustąpić korzyści innemu, z warunkiem wzajemności; tę zasadę uszlachetnić można wspaniałomyślnością i cnotą, która się dla publicznego dobra poświęca, jak tó zaleca moralność najwznioślejszych religij. Chrystyjanizm szczególniej zdolny jest ukształcić najzgoduiejszą społeczność, taką, jaka była w pierwszych wiekach, kiedy braterska zgoda ustalała się na owych agapach, owych bankietach wzajemnćj życzliwości, i w owych wiernych wspólnictwach dobra i miłości bliźniego. Dla tego to Chińczycy do dziś duia je* szcze są najwyżćj towarzyskim i ukształconym narodem na świecie, przez to właśnie, że najściślej przestrzegają i zachowują ową wzajemną dla siebie względność, która obowiązuje każdego, aby spieszył z usługą ku swemu bliźniemu. Byłby to najszczęśliwszy kraj, gdyby częstokroć wylania uprzejmćj grzćczności, nie pokrywały chytrości i podstępu, z nieczystą mięszaniną podłości i wiaro-łomstwa!

Przeciwnie, odludnej niezawisłości zasadą jest, aby sobie wszystko przywłaszczać, aby się uważać za główny środek, aby sądzić

0    sobie z ową pogardzającą pychą, która wszystko sobie samćj, a nic nikomu nie chce być winna. Tak wyniosły charakter w swem odosobnieniu, woli pospolicie obywać się bez majątku, aniżeli zabierać go innym, a wyniosła jego dusza, nie zniży się do żądania go od ćzyjćjbądź łaski. Pojmujemy więc, ile jest w takićj duszy dzikićj surowości, cierpkićj mizantropii; rzuca ona oko przykrój pogardy na cały ród ludzki, jak na zgraję podłości, zepsucia i najnikczemniejszych zabiegów. Wtedy to charakter ogromadza się sam w sobie

1    usiłuje powiększyć, wzmocnić swoję moralną i umysłową istotę, podobnie jak w owych monomanijach, kiedy wyobraźnia przychodzi do tego stopnia, iż tworzy sobie tron, państwo, a maniak sądzi się być królem, cesarzem i aż nawet bożkiem. Ludzie, co tym sposobem nie tracą rozumu, owe wielkie dusze, co w rzeczy samój czują swoję wyższość nad innych ludzi, co na osobności uprawiają filozo-fiją, tacy, mówię ludzie, przez swój zapał, wznoszą się do wysoko-