scandjvutmp6101

90

wykroczeń, przeto prawodawcy czuli potrzebę skrępowania sumienia, i przynajmniej przerażenia umysłów tych ludzi, których występnych rąk wstrzymać nie mogli. Wtedy to u pogan ustanowili różne religije, wzniosłe i szauowne prawa, na których opiera się całe towarzyskie przymierze. Dla tego ludzie pogańscy udali się o pomoc do bóstwa. Zoroaster do Oromaza w Persyi; Taut do Merkurego czyli Hermesa w Egipcie; Minos do Jowisza na wyspie Krecie; Charonda do Saturna, u Kartagińczyków; Likurg doApollina, dla Lacedemończyków; Drakon i Solon do llinerwy, u Ateńczyków; Numa do Nimfy Egery; Mahomet do Anioła Gabryela; Zamakis do Westy, u Scytów; Zaleukus u Lokrów (1), do Minerwy; Zatraustes, u Arymaspezów do Westy; Platon do Jowisza i Appolina, dla Ma-gnezyjan, i t. d. Pierwsze rządy co ustanowiły prawa własności, były najprzód prawdziwemi teokracyjami; szczęśliwe to były ludy, którym panowali królowie-bogi, mściciele najtajemniejszych wykroczeń (2).

Im wydatniejszą stawała się nierówność między członkami składającemi towarzystwo, tćm niezbędniej potrzeba było władzy przymuszającej, któraby czuwała nad bezpieczeństwem każdego, gdyż powaga religii okazywała się tern widoczniejszą, im różnice co do bogactw i ubóstwa, bardziej podniecały w jednych dumę, a w drugich zawiść: wtedy ustanowiono rządy cywilne. Niebawem władza, broń w ręku mając, nabyła przewagi. Drugie miejsce zajęła, niemal równa pierwszej władza kapłańska, jak widzimy Dairy w Japonii, Dalai-Lamy w Tybecie, a wGuanaxuato w Meksyku, niegdyś kapłanów słońca, gdzie najwyższy kapłan ubiegał się o władzę z królami; kalifowie u Muzułmanów, łączyli władzę religijną z władzą cywilną; wreszcie aż u Murzynów. Hottentotów, władza kapłanów równa się władzy naczelników, lub razem z nią bywa połączona.

Narody w początkach są ubogie; dostojeństwa ludzi są wtedy nieznaczne; wszyscy pracować muszą dla utrzymania życia; umysł ich bywa jeszcze gruby, a charakter naturalny. Małżeństwa bywają

11) Val. Max., Hitt. lib. I, c. II.

(1) Wielość bogów przyzwoita była dla wielu rządców pogańskich, a zaś monoteizm dogodny jest dla monarchii ziemskiej.