0250

NARODZINY TERRORU

...Wypędza się ich i skazuje na śmierć. Cyceronowi odcina się język, Kopernikowi wykluwa się oczy. Szekspira się kamienuje¹.

I hasło głównego teoretyka bolszewizmu, Bucharina, „o organizowaniu dewaluacji kultury" i wygnanie wybitnych filozofów, równość w niewolnictwie, i powszechne donosy - wszystko to bolszewicy gorliwie wcielili w życie nieomal według powieści Dostojewskiego. W Rosji sowieckiej lat dwudziestych powstanie anegdota: „Bolszewicy wznieśli pomnik Dostojewskiemu z napisem: «Fiodorowi Dostojewskiemu - wdzięczne biesy»".

Preludium terroru - wędrówka w lud

Jednakże podówczas młodzież w Rosji i za granicą z odrazą odwróciła się od Nieczajewa.

Wtedy młodzieżą owładnęły całkiem inne i zadziwiające idee.

Po roku 1861 chłopi uzyskali wolność. Jednak nienawistny Hercenowi, Czernyszewskiemu, Ławrowowi, Bakuninowi i innym rosyjskim radykałom kapitalizm nie dotarł na wieś. Wyzwolony chłop bowiem nie miał prawa do sprzedaży swej ziemi! Cała ziemia należała do wspólnoty gminnej. „Wspólnota gminna" - ta starodawna forma władania ziemią, dawno zniesiona w Europie Zachodniej - zachowała się w Rosji. Ziemią na rosyjskiej wsi władała wspólnota, to znaczy należała ona do wszystkich chłopów. Gminna wspólnota decydowała o wszystkim kolektywnie. Kolektywna własność ziemi, kolektywnie podejmowane decyzje. I w tej pierwotnej wspólnocie gminnej rosyjscy radykałowie dopatrywali się zalążków socjalizmu, owych socjalistycznych instynktów, które pozwolą Rosji ominąć bezduszny kapitalizm i od razu wkroczyć w socjalizm. W tym celu wystarczy tylko zrewolucjonizować niepiśmiennego chłopa rosyjskiego. Rozbudzić jego świadomość. I z pomocą rozbudzonego chłopa poprowadzić Rosję ku socjalizmowi.

Jednakowoż potrzebni byli do tego agitatorzy - nowi apostołowie.

I ze stronic hercenowskiego „Kołokoła" (Dzwonu) rozbrzmiało hasło: „W lud!". Znalazło szeroki oddźwięk. Podchwycił je jeszcze jeden emigrant rosyjski - Piotr Ławrow.

Ławrow pisał:

Każde ułatwienie życia, z którego korzystamy... okupione jest krwią, cierpieniami i pracą milionów ludzi... Każdy „światły człowiek", każda „krytycznie myśląca jednostka" ma obowiązek zwrócić dług - zająć się oświecaniem ludu i rozbudzeniem ludu. Po to, żeby lud rosyjski mógł uświadomić sobie swą

257

1

   Fiodor Dostojewski, Biesy, przekł. Tadeusz Zagórski i Zbigniew Podgórzec, Warszawa 1958.