2010 01 12 1120

AiTdiwln lUnnii AViwti .V'»J UWiw fanłj >i»ni .'Mt

ISBV    -U W-t. C by WN HW ®)l

Rtlonka Księga I

i przekonywać wyłącznie w zakresie jej własnego przedmiotu: sztuka lekarska w zakresie zdrowia i choroby, geometria w zakresie właściwości miar. arytmetyka w zakresie stosunków liczbowych, a podobnie również wszystkie inne sztuki i nauki. Tylko retoiyka zdaje się być umiejętnością odkrywania w kaZdym — można powiedzieć — przypadku tego. co przekonywające, i dlatego właśnie mówimy, że jako sztuka nic ogranicza się do jednego, określonego rodzaju przedmiotów.

Jedne środki przekonywania należą do sztuki (retorycznej), inne do niej nie należą⁷. Nie należącymi do sztuki nazywam takie, które me są wynalezione przez nxs. lecz są nam dane niejako z góry. jak np. zeznania świadków, zeznania na torturach *, pisemne oświadczenia i temu podobne rzeczy. Należącymi do sztuki retorycznej są zaś te środki przekonywania, których może dostarczyć ta dyscyplina i które jesteśmy w sumie sami wynaleźć. Pierwszymi należy się więc tylko posługiwać, drugie trzeba wynaleźć.

1356 a Środki przekonywania, uzyskane za pośrednictwem mowy. dzielą się na trzy rodzaje. Jedne z nich zależą od charakteru mówcy, inne od nastawienia, w jakie wprawia się słuchacza, inne jeszcze od samej mowy ze względu na rzeczywiste lub pozorne dowodzenie '. Pizekonanie dzięki charakterowi mówcy rodzi się wówczas, gdy mowa wypowiadana jest w sposób, który czyni mówcę wiarygodnym. Jesteśmy bowiem na ogół skłonni łatwiej i szybciej uwierzyć we wszystkim ludziom uczciwym, a zwłaszcza w sprawach niejasnych i spornych. Przekonanie to winno jednak wyrastać nie z posiadanej uprzednio opinii na temat mówcy, lecz z jego mowy. Nieprawdą jest przy tym — co twierdzą autorzy podręczników wymowy — że szlachetność mówiącego nic ma żadnego wpływu na siłę przekonywania. Wprost przeciwnie — można powiedzieć — charakter mówcy daje największą wiarygodność (jego argumentom].

' Wprowadzone lu nsżróżmcnie .należących do sztuki środków przekonywania" (ŁVTcyvoi itiatcię) i _nie należących" (ótzyssu nianię) weszło na trale do leoni s/iuki retorycznej. W języku łacińskim posługiwano sic terminami: genus artrficiale probitionum i genui inartificiale prttbarionum. W nawiązaniu do Arystotelesa terminy te wyjaśnia Cyceron (De oprimo genere oratorum II 22.116) i Kwimylian l/iur ona. V 1.1) Przez .jtale/ąec du sztuki środki przekonywania" Arystoteles rozumie głównie colymemy.

*    Zeznania na torturach składali zazwyczaj niewolnicy.

*    Rtonizjos z llalikama.su (Lyuas 191, idąc za Arystotelesem, dzieli równic? ic środki przekonywania na trzy rodzaje Pierwsze nazywa to fj3o;, drugie tó nó3o; i trzecie tó rrpóypa. co nowożytni komentatorzy określają najczęściej terminem ..argument". Niektórzy utożsamiają len trzeci rodzaj z entymemem. ale me znajdują na to żadnego |xitwicrd/cma w tekście Retoryki Problem ten wyjaśnia w >wym kornenłai/u Cinmaldi (Atislolle. Rhe/oru I. Cwnmentan. New Yotk 1980. s. 39-40: dalej cyt. Gruiialdi. Commentary). podkreślając. Ze wszystkie trzy rodzaje środków ptzekonywama musza być wytworem samej mowy. a ściślej jej warstwy słownej, nazywa je: ..elhicul"-rrioTię. ..emotionar'-■ ni arie, „logicaT niottę. W pierwszym przypadku sposób wykorzystania jeżyka wywołuje ..rcz.oiuns etyczny”, w drugim ..rezonans emocjonalny", w trzecim, przez, logiczne przedstawienie sprawy, prowadzi do zrozumienia jej wewnętrznej logiki i znaczenia. Trzecim środkiem przekonywania, nazwanym przez Dionizjosa tó spuijio. jest więc ..logiczne wyjaśnienie” tJogic.il ciplanatKin”) lub „rozumowe uzasadnienie" („rcaron"), czyli „przedstawienie sprawy w kategoriach rozumowych" Ulic statement of the subject a> the mmd grasps it"l.

4tf