2010 01 12 1552

AiłUMłkł ATcfit# ,Y(Unii.^iU'auv A*n*a ttiajx»i .'Mł

ISBN mm* 14MB-4. C ty WN r»N 20M

Retoryka Krifga /

straży, jak i lokalizację strażnic (co byłoby niemożliwe dla kogoś, kto nic zna kraju), aby wzmocnić je tam. gdzie są zbyt słabe, i uszczuplić, jeśli są w nadmiarze, i aby szczególną uwagę zwrócić na miejsca strategiczne.

Aby doradzać w sprawach wyżywienia, trzeba znać wysokość i todzaj potrzeb państwa, wiedzieć, jaka żywność wytwarza się w kraju i jaką się sprowadza, które produkty eksportować, które zaś importować, aby móc zawrzeć odpowiednie umowy i konwencje z innymi krajami. Są bowiem dwa rodzaje państw, względem których obywatele muszą zachować szczególną ostrożność: państwa silniejsze i te. z którymi korzystny jest handel.

Dla doradzania w sprawach bezpieczeństwa kraju jest niezbędna nic tylko umiejętność dogłębnej analizy tych wszystkich rzeczy, lecz w większym jeszcze stopniu znajomość prawodawstwa. Na prawach przecież opiera się bezpieczeństwo i pomyślność państwa. Należy więc wiedzieć, jakie są rodzaje ustrojów, jakie warunki dla każdego z nich są korzystne i jakie zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne mogą je zniszczyć ⁿ. Mówiąc o zagrożeniach wewnętrznych, niszczących ustrój, mam na myśli fakt. żc wszystkie ustroje, z wyjątkiem najlepszego, ulegają rozkładowi, gdy ich zasady traktowane są zbyt swobodnie lub zbyt rygorystycznie. Demokracja np. słabnie mc tylko w przypadku ro/pr/ęźema. by zamienić się w końcu w oligarchię, ale również w przypadku zbytniego rygoru^Jt . Jest to tak. jak z zadartym lub orlim nosem: pozostawione same sobie nic tylko nic wracają do miary, ale stają się bardziej zakrzywione lub zadarte i tak się zmieniają, że nie są już podobne do nosa Do stanowienia praw jest pożyteczna mc tylko wiedza, zdobyta przez historyczne studia o tym. jaki ustrój jest korzystny, lecz również znajomość ustrojów innych państw waz świadomość dostosowania ustroju do charakteru obywateli. Dla stanowienia praw mogą się więc okazać pożyteczne opisy podróżnicze (pcricgczyj Można z nich bowiem poznać prawa różnych narodów. Dla narad politycznych okazują się natomiast pożyteczne badania historyczne przedstawiające działalność człowieka. Wszystkie te sprawy są jednak przedmiotem polityki, a nic retoryki.

Takie są zatem najważniejsze rzeczy, które winien /nać doradca polityczny. i v>0 b Powróćmy więc do omówienia przesłanek, z których musi on korzystać, aby doradzać lub odradzać w tych i w innych sprawach.

*’ Problem ten szerzej omawia Arystoteles w PaUOtt, ks V,

⁴¹ Arystoteles używa lu terminów metaforycznych, którymi określano .napinanie" i „rozluźnianie" strun liry Przykład przemiany demokracji w oligarchię ich iu potraktowany jako wynik ..rozluźnienia" lub ..zawęźenu" zasady równości obywatelskiej. Zjawisko 10 można interpretować na dwa sposoby. Zamiana demokracji w oligarchię wiąże sre jednak raczej z zawyżeniem lej zasady do mniejszej ilości Obywateli, rozluźnienie prowadza zaś do anarchii i w konsekwencji do tyranii (por Patii. 1305 * 7 - .Ki). Dobry ustrój, jak widzimy ż przytoczonych rozważań, oprera sie. podobnie jak wszelka cnota, na „umiarze".

⁴⁴ Ten sam przykład por Polu 1309 a 21 nn

” Arystoteles sam byl autorem dziel na lemat różnych form ustrojowych Pohtejaj. Do tej dziedziny wiedzy należy również odkryty w 1890 r. na papirusach traktat Ustrój potiiyrzny Aten. Przykładem wspomnianych tu Opitf* Ziemi mogą być natomiast Uziejf Herodou (V w p nc.) lub zaginione dzieło llekatajos* z Miletu Obtjkie ziemi (Vl/V w)