2010 01 12 1451

AiłUMłkł ATcfit# ,Y(Unii.^iU'auv A*n*a ttiajx»i .'Mł

ISBN mm* 14.HB-4. C ty WN r»N 20M

Hei/inka — Księga I

Prawdopodobne jest to. co zdarza .sic zazwyczaj, nic wszystko jednak absolutnie, jak niektórzy to definiują, lecz tylko to. co należąc do rzeczy, które mogą być inne. tak się ma w stosunku do lego, do czego jest prawdopodobne, jak „ogólne" do 1357 b „szczegółowego”^Jl. Ze znaków natomiast jedne pozostają w takim stosunku do wniosku, jak szczegółowe do ogólnego, inne - jak ogólne do szczegółowego. Te. które mają charakter „konieczny”, nazywają się dowodem (rcKjiipiov), „niekonieczne" zaś nie mają oddzielnej nazwy odzwierciedlającej ich odmienność Koniecznymi nazywam więc te (znaki], z których powstaje sylogizm. Dlatego właśnie tego rodzaju znaki nazywają się dowodami. Kiedy ludzie sądzą, że nic da się zbić ich twierdzenia, uważają wówczas, ze dostarczyli dowodu (TeKjii^piov), jak gdyby rzecz la została już dowiedziona i doprowadzona do końca (nctc£paojićvov). ponieważ słowo penis („koniec, kres”) miało w dawnym języku to samo znaczenie, co słowo lekmar (kres, cel). Dla znaków, które odsłaniają tego rodzaju stosunek, jak to. co szczegółowe, do tego. co ogólne, ilustrację stanowi następujący przykład: fakt. Ze Sokrates był mądry i sprawiedliwy, jest znakiem, że człowiek mądry jest sprawiedliwy. Jest to niewątpliwie znak. ale jeśli nawet zdanie to byłoby prawdziwe, można je podważyć, ponieważ nic tworzy sylogizmu. Jeśli natomiast powiemy: ..to. że ktoś ma gorączkę, jest znakiem, że jest chory” lub: ..fakt. że kobieta posiada mleko, jest znakiem, że urodziła dziecko" — to znaki takie mają charakter konieczny. Tylko takie znaki mają wartość dowodu, bo jeśli są prawdziwe, nic można ich podważyć. Inny rodzaj znaków, które z kolei odzwierciedlają relację „od ogółu do szczegółu", można by zilustrować na przykładzie: „fakt. że ktoś ciężko oddycha, jest znakiem, że ma gorączkę". Jeśli nawet to zdanie byłoby prawdziwe, daje się podważyć, ponieważ może być tak. że się ciężko oddycha nic mając gorączki.

Określiłem już zatem, czym jest prawdopodobieństwo, czym jest znak i dowód, i jaka zachodzi między nimi różnica. Sprawy te dokładniej wyjaśniłem w Analitykach¹' wskazując na przyczyny, które decydują o tym. ze z jednych zdań można zbudować sylogizm. a z innych nic można.

^Jl Prawdopodobieństwo opiera się więc na zasadzie typów ości i regularności cech przysługujących jakiej* klasie rzeczy. Pozwala lo orzekać o posiadaniu tych cech przez, jedna z rzeczy należących do lej klasy. Cechy ic muszą być znane (por. Au. piennze 70 a 4 n l i dlatego mogą służyć jako przestanki dla dalszego poznania.

^a Arystoteles rozgranicz* tu dwu rodzaje zrnków: eoąnjpiov (tłumaczony iu jako „dowód"), który terminem średnim entymemu lub sylogizmu i zakład* i dacie konieczności w siosunku do desygnutn. i drugi rodzaj: eiu»eiov <łvóvupov. czyli po |wosru „znak", który stanowi termin skrajny wnioskowania i nie oznacza konieczności. „Znak" <oryu.iovi ma w»ęc jakby lę sarna wartość, co ..prawdopodobieństwo" (Cisco;). Na różnice miedzy nimi wskazuje Arystoteles w An. pitrnszyrh 70 a 2 - 9: „Prawdopodobieństwo i znak nie su *ynt samym. Prawdopodobieństwu jesl mianowicie ogólnie uznana przesłanka tnpóiaenę £vSo$oę>; bo lo. o czym wiadomo, ze sic w większości przypadków zdarzy budź nrc zdarzy, istnieje lub mc istnieje, jest prawdopodobne ( ..J. Natomiast znak jesl zdaniem demonstratywnym. koniecznym budź ogólnie uznanym; ho to. co współistnieje z czymś innym budź tez. zdarza się. gdy coś innego zdarzyło się wcześniej czy później, jesl znakiem lego, co się zdarzyło lub jest" (iłum K leśmak)

¹¹ Por. A>i. plerntze 70 a 3 - 70 b 3$.