2010 01 12 2034

AiłUMłkł ATcfit# ,Y(Unii.^iU'auv A*n*a ttiajx»i .'Mł

ISBN mm* 14.HB-4. C ty WN r»N 20M

Retoryka Krięga I

lub schować w niewielkich kryjówkach. Poza tym takie rzeczy, które niczym się mc wyróżniają albo których dużą ilość posiadał poszkodowany. (Przedmiotem przestępstwa stają sięj poza tym takie rzeczy, do których poszkodowany wstydzi się przyznać, jak np. pobicie pracz własne kobiety jego samego lub jego synów. (Popełnia się) również takie występki, których dochodzenie wskazywałoby na picniactwo, ponieważ są to w zasadzie drobne sprawy i łatwe do wybaczenia.

W przybliżeniu byłoby to już wszystko, co można powiedzieć o nastawieniu, z jakim popełnia ktoś przestępstwo, o przedmiocie, którego ono dotyczy, o jego ofiarach i przyczynach.

U. Ocena winy

Z kolei warto dokonać przeglądu wszelkich wykroczeń oraz czynów prawo- 1373 b rządnych. Można go rozpocząć od określenia pojęcia czynów sprawiedliwych i niesprawiedliwych w odniesieniu do dwu rodzajów prawa i w odniesieniu do dwu rodzajów adresatów ~⁹. Mówiąc o dwu rodzajach prawa mam na myśli prawo indywidualne i prawo powszechne. Pierwsze jest prawem po części pisanym, po części niepisanym ^2>“, ułożonym dla poszczególnych narodów stosownie do ich potrzeb, drugie — powszechnie obowiązującym prawem naturalnym. Istnieje przecież pewne, objawione niejako poczucie naturalnej sprawiedliwości i niesprawiedliwości, wspólne dla wszystkich ludzi nawet wtedy, gdy nic tworzą oni żadnej wspólnoty i nie mają wzajemnych układów. Właśnie to prawo wyjawia Antygona Sofoklesa mówiąc, że czynem sprawiedliwym jest pogrzebanie Polinej-kesa mimo zakazu, ponieważ jest to akt sprawiedliwy z natury:

Nic dziś i nic wczoraj zrodziło sic ono. istniało zawsze, a odkąd — nikt nic wic¹”.

Na prawo to powołuje się również Empcdokłcs. uzasadniając zakaz zabijania istot żywych, gdy mówi, żc to. co jest niesprawiedliwe w stosunku do jednych, nic może być sprawiedliwe w stosunku do innych

Jedno dla wszystkich jest prawo, które wszędy przenika, rztjdzi w eterze potężnym jak icz na ziemi ogromnej"*.

^1,4 Por wyżej. 1368 b S. W F.t nik < 1134b 18-1135a 15) Arystoteles mówi o -sprawiedliwości przyrodzonej". odpow iadającej prawu naluiulncmu. i o „sprawiedliwości stanowionej", odpowiadającej prawu indywidualnemu

^:M Uprzednio (I368b 8-9) prawo niepisane było utożsamiane z prawem naturalnym, pows/ech-nym. Tu natomiast pojęcie prawa niepisanego odnosi sic również do prawa indywidualnego. Na podstawie uwag zawartych w urywku Retoryki II374 a 25 • I374b 23) można wnioskować, zc niepisane prawo indywidualne to. z jednej strony, charakterystyczne dla poszczególnych narodów prawo zwyczajowe, z drugiej — właściwe im poczucie „słuszności" (rrumkcuO.

^Ul Sofokk*. Antygona 456-457

**^J Krg 135 ted Dieb-Kranz) Fmpedofcles. filozof grecki, żyt mniej więcej w latach 493-433

'JS