2010 01 12 1507

,Vr«JWki lUurtis. Aiwii A\tAkii>x\ir* A*nŁi BiMm Ml ISBN łTfcjOHl -HW-t.O by WN PWN 20M

Retoryka — Księga I

retoryki i dialekty ki. Stwierdzenie to stanic sic bardziej zrozumiale, kiedy je szerzej omówimy.

Sadzę, ze sylogizmy dialektyczne i retoryczne dotyczą tego rodzaju rzeczy, które nazywamy „toposami"Są to mianowicie wspólne punkty odniesienia (/ori communes) dla zagadnień praworządności, fizyki, polityki i dla wielu innych, nic mających nic wspólnego ze sobą, dziedzin. Takim toposem jest np. „jeśli więcej to i mniej" ", ponieważ na jego podstawie można utworzyć logiczny sylogizm lub retoryczny entymem zarówno dla zagadnień praworządności, jak fizyki lub jakiejkolwiek innej dziedziny, mimo że zachowuje ona właściwą sobie różnicę gatunkową.

Odrębnymi (punktami odniesienia)są natomiast takie stwierdzenia, które wynikają z przesłanek właściwych wyłącznic dla poszczególnych gatunków i rodzajów. Istnieją np. przesłanki właściwe dla zagadnień fizyki, z których nic da się utworzyć sylogizmu lub entymemu na temat zagadnień etycznych. Istnieją leż przesłanki właściwe dla etyki, na podstawie których nic można wnioskować na temat zagadnień z fizyki. Podobnie zresztą rzecz ta przedstawia się we wszystkich innych dyscyplinach. Toposy nie uczynią więc z nikogo specjalisty w jednym rodzaju (nauki), ponieważ nic dotyczą żadnego określonego przedmiotu rzeczywistości^y. Im lepiej natomiast dobiera ktoś przesłanki (właściwe dla poszczególnych nauk], tym bardziej — nie zdając sobie sprawy — wchodzi w dziedzinę wiedzy innej niż dialeklyku i retoryka. A jeśli nawet przytrafi mu się sformułować jakąś ogólną zasadę, to nauka ta nie stanie się z tego powodu ani dialektyką, ani retoryką, lecz pozostanie dziedziną, do której należy odkryta w ten sposób zasada.

Większość cnlymcmów wywodzi się rzeczywiście z przesłanek gatunkowych, dotyczących stwierdzeń szczegółowych i z odrębnych, a tylko niewielka liczba ze wspólnych (toposów). Podobnie więc jak w Topikach również tutaj należy rozróżnić przesłanki gatunkowe (ei6tj> i toposy, z których tworzymy cntymcmy. Gatunkowymi nazywam przesłanki właściwe dla poszczególnego rodzaju rzeczywistości. toposami zaś przesłanki wspólne dla wszystkich jej rodzajów. Najpierw rozpatrzymy więc gatunkowe. Wcześniej jednak przyjrzyjmy się rodzajom wymowy, by na tej podstawie — po ich wyliczeniu i scharakteryzowaniu — określić oddzielnie zasady logiczne tta atotyeia, tj. toposy) i przesłanki (gatunkowej.

" Zdanie lo można równieZ przetłumaczyć: -Sylogizmami dialektycznymi i retorycznymi nazywam lejo rodzaju sylogizmy. klikę mamy na myśli, gdy mówimy o Ioposach". Szersze omówienie lego problemu zob. Gmnaldi. SluJies. %. 129 nn.

⁵¹ Por. niżej. 1397 b 12-27. Jest lo tzw. topos .stopnia".

^v 'KSia. ij toposy właściwie wyłącznie dla poszczególnej dyscypliny. Aryslolcłcs nazywa je częściej riSą. czyli .gatunkami", por. 1358 a 27. 30. 33.

” Uzasadnienie m można rozumieć „ponieważ nie dotyczą żadnego przedmiotu |okrcślnnej nauki)"

¹⁴ Takiego rozróżnienia w Topikach Arystoteles w sposób wyraźny nic przeprowadza Ilustrację tego zagadnienia może stanowić urywek Top. 105 b 12-18.

S4