2010 01 12 2413

AiłUMłkł ATcfit# ,Y(Unii.^iU'auv A*n*a ttiajx»i .'Mł

ISBN mm* 14MB-4. C ty WN r»N 20M

Retoryka Księga U

5. Lęk i odwaga

Przyjmijmy, żc lęk jest to przykrość i niepokój wywołane wyobrażeniem

0    grożącym nieszczęściu, które niesie zgubę lub cierpienie. Nie wszystkie bowiem nieszczęścia napawają lękiem. Nic boimy się np.. żc staniemy się niesprawiedliwi lub ociężali umysłowo. Boimy się jedynie tego, co może spowodować wielkie cierpienie lub zagładę i to nie w odległej przyszłości, lecz jeśli zagraza. jak nam się wydaje, natychmiast. Wszyscy przecież wiemy, że czeka nas śmierć; nie martwimy się jednak z tego powodu, ponieważ nic sądzimy, żc jest ona bliska.

Jeśli zatem taka jest istota lęku. musi go budzić to wszystko, co — jak nam się wydaje — posiada wielką moc niszczenia lub wyrządzania ogromnych szkód, powodujących wielkie cierpienie. Dlatego nawet zapowiedzi takich rzeczy budzą grozę, ho to, czego się boimy, wydaje się już bliskie. Niebezpieczeństwo polega przecież na bliskości rzeczy budzącej grozę. Do takich zapowiedzi należy wrogość

1    gniew ludzi, którzy są w stanie wyrządzić nam jakąś krzywdę; jasne jest bowiem, żc chcą, a zatem, żc są również bliscy jej wyrządzenia. Następnie — niesprawiedliwość wyposażona w silę, bo przecież niesprawiedliwy z własnej woli staje się niesprawiedliwym. A także znieważona prawość, jeśli posiada siłę; jasne jest

13*2 b bowiem, żc skoro jest znieważona, ma zawsze wolę odwetu, a w tym przypadku ma również silę I. by tego dokonać! [Groźny jest] również, lęk odczuwany przez ludzi, którzy są w stanie wyrządzić nam jakieś zło. bo i w tej sytuacji trzeba być przygotowanym [na najgorsze]

Ponieważ większość ludzi jest moralnie słabsza, chciwa zysku i tchórzliwa w przypadku grożącego niebezpieczeństwa, dlatego pozostawanie w zależności od kogoś z reguły budzi lęk; przestępcę napawają więc lękiem ludzie świadomi dokonanego pr/czcń występku. Boi się, że albo go zdradzą, albo pozostawią własnemu losowi. Budzą w nas grozę również ci. którzy są w stanie wyrządzić krzywdę, jeżeli możemy stać się jej ofiarą. Z reguły bowiem ludzie krzywdzą innych, kiedy posiadają taką możliwość. (Groźni są] również ci. którzy doznali już krzywdy lub sądzą, ze jej doznają, bo czekają tylko na okazję zemsty. I ci budzą nasz lęk. którzy wyrządzili nam krzywdę.jeśli są wstanie (powtórnie ją wyrządzić), ponieważ sami boją się odwetu. Wynika to z naszej definicji lęku A także [budzą nasz lęk] nasi rywale, którzy współubiegają się o coś, czego nic mogą uzyskać jednocześnie obie strony, bo zawsze jesteśmy z nimi na stopie wojennej. Poza tym ci. którzy są groźni dla ludzi od nas silniejszych: skoro bowiem są w stanic wyrządzić im krzywdę, to tym bardziej nam. Z tego samego powodu budzą nasz lęk również ci, którzy się boją silniejszych od nas. I ci. którzy pokonali silniejszych od nas. A także ci. którzy atakują słabszych od nas. bo albo są już dla nas groźni, albo nimi będą. jeśli się wzmocnią. Spośród zaś ludzi przez nas

^w Uzasadnienie lo można rozumieć również nieco inaczej, a mianowicie ..bo i lego rodzaju człowiek, oczywifcie. gotów jc*i (wyrządzić krzywdę)"

¹⁰ Nu początku tego rozdziału