2010 01 12 2427

AiłUMłkł ATcfit# ,Y(Unii.^iU'auv A*n*a ttiajx»i .'Mł

ISBN mm* 14MB-4. C ty WN r»N 20M

Retoryka Księga U

Ponadto - możliwość naprawienia wyrządzonej krzywdy ora/ posiadanie licznych lub ważnych, albo jednocześnie jednych i drugich, środków zaradczych. Również [czujemy się pewni siebie), jeśli nikogo nic skrzywdziliśmy i sami nic doznaliśmy krzywdy, jeśli nie mamy przeciwników lub są oni słabi, jeśli silni są nasi przyjaciele, dobroczyńcy bądź ci. którzy od nad doznali dobrodziejstwa. A także, jeśli ci. z którymi tacza nas wspólne interesy, stanowią większość lub są potężniejsi, bądź mają jedną i drugą zaletę.

Jesteśmy natomiast usposobieni odważnie wówczas, gdy sądzimy, że spotkało nas wiele pomyślnych rzeczy i nie doznaliśmy żadnego zła. albo gdy często byliśmy narażeni na niebezpieczeństwo i wychodziliśmy z mego bez szw^ranku. Ludzie są bowiem niewrażliwi na niebezpieczeństwo z dwu powodów: albo dlatego, że go nic doświadczyli, albo dlatego, że posiadają środki zaradcze. Dzieje się lak np. w czasie burzy morskiej: zachowują się wówczas odważnie zarówno ci. którzy mc doświadczyli jej skutków, jak i ci, którzy dzięki doświadczeniu znają środki ratunku. A również wtedy czujemy się odważni, gdy nie boją się tego ludzie do nas podobni, słabsi od nas lub ci. od których — naszym zdaniem —jesteśmy silniejsi: takie zaś zdanie mamy o tych, których juz pokonaliśmy lub [jeśli pokonaliśmy) tych, którzy ich przewyższają lub są do nich podobni I wtedy, gdy sądzimy, że przewyższamy innych liczbą i wielkością 1383 b naszych możliwości, dzięki czemu sami jesteśmy (dla nich) groźni: możliwości te stwarza: wielkie bogactwo <. siła>. duża ilość niewolników i przyjaciół, rozlegle obszary ziemi oraz posiadanie wszelkich niezbędnych lub najważniejszych środków do prowadzenia wojny. [Zachowujemy się poza tym odważnie] i wówczas, gdy nikomu nie wyrządziliśmy krzywdy albo tylko nielicznym, albo takim, których mc musimy się obawiać. <1 kiedy doznajemy krzywdy. > <1 wtedy w ogóle, gdy z szacunkiem odnosimy się do bogów we wszystkim, a zwłaszcza w tym. co dotyczy wyroczni i zsyłanych nam znaków. > Gniew dodaje nam bowiem odwagi, powoduje go zaś nie wyrządzanie krzywdy, lecz jej doznawanie, a—jak przypuszczamy — bóstwo zawsze sprzyja pokrzywdzonym. I w końcu wtedy, gdy wierzymy, źe w naszych przedsięwzię ciach nie możemy ponieść i nic poniesiemy żadnej porażki, lecz że wszystko ułoży się pomyślnie. Tyle więc o rzeczach budzących nasz lęk i odwagę.

6. Wstyd i bezwstyd

Z naszych kolejnych rozważań stanie się jasne, jakie rzeczy wywołują uczucie wstydu, a jakie są wyrazem bezwstydu, wobec jakich osób odczuwamy te uczucia i w jakim będąc położeniu. Przyjmijmy, że wstyd jest to rodzaj przykrości i niepokoju w związku z naszymi obecnymi, byłymi lub zamierzonymi występkami, które, jak się nam wydaje, prowadzą do naszego zniesławienia: bezwstyd jest to natomiast rodzaj pogardy i zobojętnienia wobec tego samego rodzaju występków *\

" Pojecie „wstydu" (afótfc) w kategorii afektu rozpatruje Arystoteles również w Et mk (1108 a 31 - 35. i szerzej 1128 b 10- 35); nic rozróżnia tam jednak ctiów; w sensie moralnego poczucia wstydu (tac. weamdia) i aioxóvij. tj wstydu inko uczuciu pohańbienia (tac. pudor).