2010 01 12 1515

ISBN mm* 1    C ty WN K»N 2»»l

Retoryka Ktięga I

3. Trzy rodzaje wymowy. Ich ogólna charakterystyka

Istnieją trzy rodzaje mów, ponieważ tyle jest właśnie rodzajów słuchaczy ^,i.

Na każda mowę składają się bowiem trzy elementy: mówca, przedmiot mowy i adresat. Ten ostatni właśnie, którego nazywam słuchaczem, wyznacza cel mowy. 1358 b Słuchacz może być wyłącznic albo krytycznym świadkiem ($e<opóę) albo tym, który rozstrzyga, jeśli rozstrzygającym to o wydarzeniach minionych bądź

0    sprawach przyszłości. Tym. który rozstrzyga w sprawach przyszłości, jest np. członek zgromadzenia |cklczjasta). rozstrzygającym w sprawach dokonanych jest sędzia (óiKaottię), o umiejętnościach mówcy rozstrzyga natomiast krytyczny świadek"'. Muszą być zatem również trzy rodzaje wymowy: rodzaj doradczy (polityczny — <rup|łouXEimicóv). sądowy (SiKaviKÓv) i popisowy (emSettc-rtKÓv).

Wymowa doradcza ma zachęcić nas do czegoś lub od czegoś powstrzymać, bo jedną z tych dwu rzeczy czynią zawsze zarówno doradcy w sprawach prywatnych, jak i przemawiający na zgromadzeniach w sprawach publicznych. Przedmiotem wymowy sądowej jest zaś albo oskarżenie, albo obrona. W sporze dwu stron musi się bowiem zająć jedną lub drugą pozycję. Wymowa popisowa zajmuje się natomiast czyjąś pochwałą lub naganą. Każdemu rodzajowi wymowy odpowiada właściwy mu aspekt czasu: wymowie doradczej — czas przyszły, ponieważ zachęcając lub zniechęcając zawsze doradza się to. co ma się zdarzyć w przyszłości. Wymowa sądowa jest zaś związana z czasem przeszłym, ponieważ oskarżenie i obrona zawsze dotyczą faktów dokonanych.

Z wymową popisową związany je-st natomiast przeważnie czas teraźniejszy, gdyż wszyscy zazwyczaj chwalą lub ganią to. co aktualnie istnieje, niekiedy jednak korzystają z przypomnienia przeszłości i /. przypuszczeń na temat przyszłości.

Każdy z. rodzajów wymowy ma również odmienny cel i — skoro są trzy jej rodzaje — są też trzy różne cele. Wymowa doradcza ma na uwadze pożytek lub szkodę. Doradca przedstawia bowiem rzecz zalecaną jako lepszą, tę zaś, którą odradza, jako gorszą. Podporządkowuje temu również inne sprawy, np. to. czy propozycja jest zgodna z prawem czy niezgodna, szlachetna czy nieszlachetna. Wymowa sądowa ma natomiast na uwadze sprawiedliwość i niesprawiedliwość,

1    wszystko inne podporządkowuje tym zagadnieniom. Ci z kolei, którzy chwalą lub ganią kogoś, mają na względzie szlachetność lub megodziwość i temu podporządkowują wszystkie inne sprawy

” Podstawę wszelkich podziałów wyznacza u Arystotelesa zazwyczaj cel. Nie inaczej jest również, wbrew pozorom, i w tym przypadku. Mówca tworzy bowiem ..dla słuchacza". Dokonany podział utrzymał sie przez cała starożytność, a jego twórca jest prawdopodobnie właśnie Arystoteles ’* „Widz" jest również rodzajem sędziego, ikoro rozstrzyga o „umiejętnościach mówcy".

” Dokonana przez Arystotelesa klasyfikacja wymowy, uwzględniająca również odpowiedni dla każdego rodzaju czas gramatyczny oraz bezpośredni cel. przy jednoczesnym podziale każdego rodzaju na dwa przeciwstawne gatunki, świadczy o uniwersalności jego teorii retorycznej, która może dotyczyć

55