2010 01 12 2512

AiłUMłkł    Afłinii.tViU'au'.' A^{1 2}n¹a    .'Mł

ISBN ♦Tfcx>i)l¹ II.Hw-l. C t«y WN K»N 20M

Rćtoryka K.ńfga U

a w większym jeszcze stopniu tchórzliwi. Również ludzie wykształceni, ponieważ właściwie potrafią ocenić sytuację. A dalej ci. którzy mają żyjących rodziców, d/icci lub zony, ponieważ są to najbliższe im istoty, które może spotkać wspomniane nieszczęście. I ci. którym obce są uczucia zrodzone z męstwa, takie jak: gniew lub odwaga (uczucia te nie pozwalają bowiem myśleć o przyszłości), a także ci. którzy nic mają usposobienia zuchwałego, gdyż tak usposobieni nic myślą, że spotka ich coś złego. I ci. którzy nic są zbyt trwożliwi: przerażeni ludzie nie doznają bowiem uczucia litości, ponieważ, są całkowicie opanowani przez swe własne uczucie. Litość odczuwają więc ludzie, którzy mają usposobienie pośrednie między powyższymi skrajnościami. I ci. którzy wierzą, ze istnieją ludzie szlachetni. Kto bowiem nic wierzy, że tacy ludzie istnieją, będzie sądził, że wszyscy zasługują na 1386 _a swe nieszczęście. Na ogól odczuwamy więc litość wtedy, gdy pamiętamy, że tego rodzaju nieszczęścia spotkały już nas lub jakąś bliską nam osobę, lub kiedy sądzimy, że mogą one nas bądź tę osobę spotkać.

Omówiliśmy zatem, w jakiej sytuacji Ipsychiczncj] odczuwamy litość, co natomiast ją budzi, jasne jest już z samej definicji. Budzi ją bowiem wszystko to. co rodzi cierpienie i ból. oraz to. co niesie zniszczenie; ponadto wszelkie wielkie nieszczęścia, które przynosi los. Do rzeczy bolesnych i niosących zagładę zaliczam: śmierć, cierpienia i urazy cielesne, starość, choroby, brak pożywienia; natomiast do nieszczęść spowodowanych przez los: zupełny brak lub posiadanie niewielu przyjaciół: stąd litość naszą budzi bezceremonialne pozbawienie kogoś jego przyjaciół lub bliskich; brzydota, bezsilność, kalectwo^1T. Następnie — zło przychodzące stąd, skąd należało spodziewać się dobra. I wielokrotny nawrót tego samego nieszczęścia. I dobro, które przychodzi tuż po doznaniu nieszczęścia: jego przykładem są dary. przysłane przez króla IperskicgoJ Diopejtesowi⁴⁸ tuż po jego zgonie. Poza tym. jeśli ktoś nigdy nic doznał dobra lub nic był w stanic cieszyć się z doznanego.

Takie zatem i im podobne rzeczy powodują naszą litość. Litujemy się natomiast nad znajomymi nam ludźmi, jeśli nic łączą ich z nami zbyt bliskie więzy, bo w tym przypadku zajmujemy wobec nich taką postawę, jakbyśmy sami mieli doznać nieszczęścia. Dlatego właśnie, jak niesie wieść. Amasis'¹⁹ nie zapłakał, gdy prowadzono jego syna na śmierć, zapłakał zaś na widok żebrzącego przyjaciela, bo tego rodzaju rzecz budzi litość, tamta natomiast przerażenie. To. co przeraża, jest bowiem czymś innym niż to. co budzi litość, wyklucza ją nawet i często wywołuje uczucie przeciwstawne do litości. Nic litujemy się przecież w momencie własnego zagrożenia. Poza tym odczuwamy litość w stosunku do ludzi podobnych do nas wiekiem, charakterem, usposobieniem, godnością i uro

124

1

^T Por. El. mk. 1114 a 23 • 27.

“ Prawdopodobnie mowa tu o Diopejtesie r Sumoo, ttrategu ateńskim, który 7m.nł ok. 340 r. p n.e. (por. Dcn>oMcnc¹. O połoimiu na Owrurnw. /wrun).

2

U Herodota (III 14 nnl bohaterem lej historii jc« faraon Psammciych III, syn Amasis¹ Na to przeoczenie Arystoteles¹ zwrdcił uwagę juz starożytny sc hol usta