2010 01 12 2723

AiłUMłkł ATcfit# ,Y(Unii.^iU'auv A¹n¹a ttiajx»i .'Mł

ISBN mm¹ 14MB-4. C ty WN r»N 20M

Retoryka K.rifga U

19. Toposy: możliwości i niemożliwości, przyszłości i przeszłości, amplifikacja i deprecjacja

Najpierw omówmy więc sobie topos „możliwości" i „niemożliwości"^Kl. Można zatem przyjąć, żc jeśli jest możliwe, żc jedna z rzeczy stanowiących parę przeciwieństw istnieje lub powstaje, to i jej przeciwieństwo jest możliwe. Jeśli więc np. człowiek może wyzdrowieć, to może również zachorować. Ta sama możliwość dotyczy bowiem obydwu przeciwstawnych rzeczy, o ile stanowią parę przeciwieństw^u. Podobnie też. jeśli z dwu równych sobie rzeczy jedna jest możliwa, to i druga jest również możliwa. I jeśli jest możliwe to. co trudniejsze, to również jest możliwe to. co łatwiejsze². Jeśli coś może istnieć jako dobre i piękne, to i w ogóle może istnieć, bo trudniej o piękny dom niż o dom w ogóle. Poza tym rzecz, która może mieć początek, może mieć i koniec; to przecież, co niemożliwe, nic może istnieć i nic może mieć początku, tak jak np. przekątna nie może zacząć istnieć ani istnieć jako równa bokowi kwadratu^!U. A to. co może mieć koniec, ntozc mieć również początek, ho wszystko, co istnieje, ma swój początek. Jeśli może istnieć to, co ze względu na swą istotę lub na moment powstania jest późniejsze, to może istnieć również to. co jest od niego wcześniejsze; jeśli np. możliwe jest istnienie męża, to i dziecka, bo dziecko jest wcześniejszym stadium, a jeśli może istnieć dziecko, to może i mąż. bo jest ono początkiem ².

138

1

*' Termin to &ahuóv oznacza możliwość istnienia lub nieistnienia czegoś, możliwość działania lub jego braku Kategoria u obejmuje więc swym zakresem r/cczy. które dzieją się w czasie l>otyczy ona zatem wszelkich sądów, które wiążą się z powstawaniem, przcmnaincm a zwłaszcza zmianą. Kategoria ..możliwości" pozwala mówcy czerpać argumenty z faktów me związanych bezpośrednio ze sprawą. Sianowi ona przy tym ważny człon łączący retorykę z dialckiyką. _To. co możliwe", znajduje ssę bowiem pu środku miedzy istnieniem i nieistnieniem lakiu. może więc służyć zarówno do jego alitinacji jak negacji. Na lemat znaczenia lej kategorii w wymowie politycznej zob. Cyceron De orator¹ II 82. 336. i Kwinty lian. hut. orał. III 8. 23-26.

2

Termin to ćvravuov (przeciwieństwo) wchodzi w zakres szerzej rozumianej kategorii tu aviiK-npKva. tj por przeciwieństw. Arystoteles wyróżnia cztery rodzaje lej kategorii: 1) avriipamę. tj. sprzeczność twierdzeń lub pojęć, między którymi, jak wyjaśnia w Met. It)57b 33 nn.. nie może istnieć stan pośredni. 2) ta ćvavria, tj pary przeciwieństw wchodzące w zakres tego samego pojęcia rodzajowego, np buly-czarny, dobry-zly 3) t« zpóę «, tj relacje (por. Kat. rozdz. 7), np ojciec-syn. 4) crrśpiyrić, tj zaprzeczenie: dotyczy nic logicznego, lecz rzeczywistego zaprzeczenia i oznacza brak lub pozbawienie pewnych cech. które danej r/cezy z natury przysługują, np wzrok-śłepota. Dokładniej problem ten wyjaśnia w Met 1055 a 33-1055 b 26 Hor. też Kat. rozdz. 10. Top. I09b 17-23. Połączenie obydwu kategorii (możliwości i pizeciwieftsrwa) umożliwia mówcy argumentację, o jakiej wspomina tu Arystoteles. Możliwość istnienia jednego członu pory przeciwieństw unjilikuje możliwość istnienia drugiego, ak me równoc/eśme. Np. człowiek szlachetny może po jakimś czasie stać sic występnym i odwrotnie.

Jest to wnioskowanie oparte na analogii. Chociaż nie jest to rodzaj rozumowania wykluczającego pomyłkę, było ono przyjęte w dialcklycc, a zwlaizcza w argumentacji retorycznej.

^u Ulubiony przez Arystotelesa przykład rzeczy niemożliwej, jak dla nas ..kwadratura kola " (por. Mn 983 a 16).

* W tym przypadku dU wyjaśnienia kategorii możliwości w argumentacji retorycznej sięga Arystoteles do kategorii relacii -wcześniej później". Od strony teoretycznej problem ten szerzej zostul