2010 01 12 3943

AiłUMłkł ATcfit# ,Y(Unii.^iU'auv A*n*a ttiajx»i .'Mł

ISBN mm* 14MB-4. C ty WN r»N 20M

Re ton ta — Księga III

Do opowiadania można przy okazji wtrącić jakaś uwagę, która świadczy o szlachetności mówcy. np. „Bez przerwy go upominałem, zawsze mu mówiłem, aby spełnił swój obowiązek i nic porzucał dzieci", lub o podłości przeciwnika: „on zaś mi odpowiedział. Ze gdziekolwiek się znajdzie, będzie miał inne dzieci". Jest to odpowiedź, jakiej, według llcrodota. udzielili buntownicy egipscy²⁾⁶. Można też wtrącić jakąś uwagę miłą dla sędziów.

W obronie opowiadanie musi być krótsze. W toczącym się sporze obrońca winien bowiem podważyć albo samo istnienie czynu, albo jego szkodliwość, albo jego przestępczy charakter lub wagę. Toteż nic powinien tracić czasu na przedstawienie uzgodnionego faktu, chyba ze ma to istotne znaczenie dla obrony jego tezy: jeśli np. pozwoli mu wykazać, że chociaż czyn został dokonany, to jednak nic był przestępstwem. O czynach należy przy tym mówić jak o zdarzeniach minionych, ponieważ przedstawienia aktualizujące mogłyby wzbudzić litość lub oburzenie. Przykładem takiego przedstawienia są Opowieści u Alkinoosa^VT powtórzone Pcnclopie w 60 wierszach streszczenie Cyklu epickiego^r'" przez Kayllosa ^M i prolog do Ojneusa²⁴¹.

Opowiadanie powinno odsłaniać charakter. Osiągniemy to wówczas, gdy poznamy środki, które temu służą. Służy temu. po pierwsze, wyjaśnienie intencji postępow^rania. ponieważ jakość intencji wskazuje na jakość charakteru, a intencję określa cel. Dlatego wywody matematyczne nie odsłaniają charakteru, bo nie zawierają intencji, nie przedstawiają przecież nikogo w jego dążeniu do celu. Wyrażają natomiast charakter dialogi sokratyczne ^M. ponieważ dotyczą zagadnień moralnych. Innym środkiem charakterystyki jest przedstawienie zewnętrznych oznak, które zdradzają charakter człowieka. Na przykład uwaga, że „przemawiając chodził", odsłania cechę zuchwalstwa i prostactwa. Nic należy poza tym sprawiać wrażenia, że mówi się to. co dyktuje rozum, jak to czynią współcześni mówcy, lecz. ze przyświeca nam cel moralny: ..Sam tego chciałem, to właśnie było moim celem i chociaż nie przyniosło mi to żadnej korzyści, było to jednak piękniejsze". Tamten sposób mówienia świadczy o rozsądku mówiącego, ten zaś o jego szlachetnym charakterze. Rozsądek objawia się bowiem w dążeniu do korzyści, szlachetność w dążeniu do moralnego piękna. W przypadku zaś. gdy rzecz, jest

212