361

A HibUl. IM1U.1 .Vv»«    r ), buui :uO

ISBN D4H1II ł-7. © l>. »N TOS >«}

I) 10 REAKCJE KWASOWO-ZASADOWE W ROZPUSZCZALNIKACH NIEGODNYCH i6i

Anion HSOJ powstający w czasie autodysocjacji bezwodnego kwasu siarkowego jest zasadą bardzo słabą i z tego względu moc większości zasad ulega w tym rozpuszczalniku „wyrównaniu":

NH. + HjSO« NH₄* ą HSOj CII.COO + IIjSO* Cii.COOłl 4- HSO,

Anion amidkowy. NH,. produkt autodysocjacji ciekłego amoniaku, jest natomiast zasadą bardzo mocną 1 z. tego powodu większość innych zasad ulega w tym rozpuszczalniku tylko częściowej dysocjacji: można w nim wyznaczyć ich stale dysocjacji. a więc można je zróżnicować, określić, która z nich jest mocniejsza, a która słabsza:

CH.COO + NH. CH.COOH - NH.

C<H,N + NH. = C,H,NH* + NH_;

puydiu.i    jon

piiydyrwwy

Jak wynika z przytoczonych tu rozważań, wartości stałych dysocjacji danego kwasu lub danej zasady wyznaczone w roztworach w różnych rozpuszczalnikach mogą się znacznie różnić pomiędzy sobą. Stanowi to wynik, zmieniających się w zależności od właściwości chemicznych 1 fizycznych rozpuszczalnika, oddziaływań pomiędzy cząsteczkami rozpuszczonej substancji a cząsteczkami rozpuszczalnika. W przypadku rozpuszczalni ków protonowych zostaje jednak zawsze zachowana ta sama względna moc kwasów lub zasad, ta sama kolejność kwasów 1 zasad uszeregowanych według ich wzrastającej mocy. Tego rodzaju względną moc niektórych kwasów i zasad podano w tabl 11.10.

Procesy zobojętniania w rozpuszczalnikach protonowych można sprowadzić — podobnie jak w przypadku roztworów wodnych — do reakcji pomiędzy kationem i anionem powstającymi na skutek autodysocjacji danego rozpuszczalnika.

Gdy w roztworze wodnym kwas HCI zobojętnia zasadę NaOH, reakcja zobojętniania

H.O* + Cl + Na* + OH — Na* + Cl + 2H.O

sprowadza się do

h; + OH., = H_;0

Gdy w roztworze w ciekłym NH-, kwas NH^Cl zobojętnia zasadę NaNH_; (amidek sodu), reakcja zobojętniania

NH.CI + NaNH. ■ NaCI + 2NH,

sprowadza się do

NH| + NH. = 2NH,

W rozpuszczalnikach protonowych zachodzą także liczne reakcje solwolizy, stanowiące odpowiednik hydrolizy w roztworach wodnych. Jako przykład można podać sol-wolizę octanu sodu w bezwodnym kwasie siarkowym lub solwohzę chlorku sulfonylu. S0₂CI:, w ciekłym amoniaku:

CH.COONa + H_;SO, ^ CH.COOH + NaHSO,