388

390 Wiek państw narodowych

tycznych sprawiała, że pojawienie się silnego rządu było niemożliwe. Bejruckie czasopisma i periodyki, podobnie jak kairskie, czytano daleko poza granicami krajów, w których je wydawano.

Kair i Bejrut były również głównymi ośrodkami publikowania książek dla krajów arabskich; w obydwu miejscach liczba wydanych tytułów i egzemplarzy znacznie wzrosła, zaspokajając potrzeby, powiększającego się grona odbiorców - studentów i zwykłych czytelników. W latach sześćdziesiątych w Egipcie drukowano około 3 tysięcy tytułów. Były to książki różnego rodzaju: podręczniki dla wszystkich poziomów, książki popularnonaukowe, pierwsze utwory przeznaczone dla dzieci (koncepcja świata dziecka, sformułowana w Europie w XIX wieku teraz się stała znana wszędzie), a także literatura piękna.

Największe znaczenie miały książki, w których autorzy arabscy analizowali swoje związki z własnym społeczeństwem i z jego przeszłością. Na niektórych uniwersytetach - w Tunisie, Kairze, na Uniwersytecie Amerykańskim w Bejrucie - zdołała się już ukształtować tradycja badań historycznych; zaczęły powstawać oryginalne interpretacje dziejów arabskich i muzułmańskich, na przykład autorstwa Abd al-Aziza ad-Duriego (ur. 1919) Naszat ilm at-ta-rich ind al-Arab {Narodziny nauk historycznych u Arabów) oraz Abdullaha La-rouiego [Abd Allah al-Urwi, ur. 1933] Histoire du Maghreb, będącej próbą przejęcia zadań badawczych od francuskich autorów, którzy jego zdaniem nie pojęli istoty dziejów Maghrebu:

Możemy wyróżnić długi okres, podczas którego Maghreb był tylko przedmiotem, widzianym tylko oczami obcych zdobywców. [...] Historia tego okresu stała się wyłącznie dziejami obcokrajowców na ziemi afrykańskiej [.,.]. W kilku wypadkach w Magh-rebie mechanizmy społeczne nie działały. Jednostki i grupy zawierały często odrębny pokój z losem. Co możemy zrobić, by znów do tego nie dochodziło, skoro teraz zakończenie kolonializacji stworzyło nam szansę, byśmy zaczynali wszystko od nowa? [...] Każdy z nas chciałby dzisiaj wiedzieć, jak się wydostać z siebie, jak uciec z naszych gór i piaszczystych wydm, jak się określa samodzielnie a nie przez pryzmat innych, jak przestać być wygnańcami ducha?¹

Powieść i opowiadanie nadal były podstawowymi gatunkami, w których arabscy pisarze zgłębiali swój stosunek do społeczeństwa. Do powieści, która obejmowała tematykę narodową, opisywała losy wykształconych Arabów rozdartych między własną odziedziczoną kulturą a kulturą europejską, teraz doszła analiza społeczna i pośrednia krytyka. Jak dawniej najbardziej interesująca fikcja literacka powstawała w Egipcie. W cyklu powieści na temat życia miejskiego

1

Abdullah Laroui, L 'Histoire du Maghreb: un essai de synihdse, Paryż 1970, s. 15, 353-354; przekład angielski: R. Manheim, The Histojy of the Maghreb: an interpretatwe essay, Princeton 1977, s. 10, 384-385.