38

tym poziomie takiej zdolności jeszcze nie posiada. Są także takie dzieci, którym odruch ssania zanikł (dochodzi do tego najczęściej, gdy dziecko długo karmi się sondą) lub nigdy nie wystąpił. Jeżeli więc zdolność do ssania została u dziecka na tym etapie rozwojowym zachowana, to możemy się tylko cieszyć. Ssanie wykorzystujemy w pracy z dzieckiem w ten sposób, że dajemy mu do ssania przedmioty o różnorodnych kształtach i smakach. Dziecko najczęściej przyzwycząjone jest do ssania smoczka. Spróbujmy więc włożyć mu do buzi jego własny palec, obraną marchew, gumową zabawkę itd.

Sprawdźmy także, czy dziecko dotknięte przedmiotem w okolicy ust, nakierowuje usta na ten przedmiot, aby wziąć go do buzi. Jeżeli tak, to bardzo dobrze. Rozwój dziecka będzie się rzeczywiście dokonywał, jeżeli będzie ono ssało przedmioty, których kształt coraz bardziej będzie się różnił od kształtu smoczka, gdy odruch ssania będzie coraz silniejszy, a odruch poszukiwania piersi wyraźniejszy.

Drugim ważnym zachowaniem dziecka jest odruch chwytny. Nie jest on tak istotny na tym etapie terapii jak odruch ssania, jednak jeżeli występuje, to należy go bezwzględnie podtrzymać. Wkładamy więc w rękę dziecka różne przedmioty. Spróbujmy zaobserwować, czy dziecko przytrzymuje przedmiot dłużej, czy też od razu go puszcza. Zauważmy, czy dziecko pod wpływem dotknięcia przedmiotu zmienia swoje zachowanie, na przykład przestąje na chwilę płakać, czy też zamiera w bezruchu. Byłyby to bardzo korzystne zachowania!

Chciałbym teraz zwrócić uwagę na występowanie u dzieci tak zwanego odruchu orientacyjnego. Odruch orientacyjny można podzielić na część bierną i aktywną. U naszych uczniów występuje w zasadzie tylko część bierna tego odruchu polegąjąca na hamowaniu czynności organizmu w odpowiedzi na bodziec. Odruch orientacyjny może wyglądać na przykład w ten sposób, że w reakcji na bodziec wzrokowy, dźwiękowy lub dotykowy wystąpi ogólne zahamowanie ruchów' oddechowych bądź czynności ssania, bądź też aktywności mięśni twarzy. (Przyspieszenie bicia serca, zamknięcie oczu i niepokój ruchowy oznaczać zaś będzie wystąpienie innego odruchu - odruchu obronnego, występującego wtedy, gdy stymulacja fizyczna jest zbyt intensywna lub zmienia się zbyt gwałtownie.)

W dalszym rozwoju dziecka postać bierna odruchu orientacyjnego rozwija się w zdolność dziecka do „nastawienia” oczu i głowy na przykład na źródło dźwięku. Postać aktywna tego odruchu polega zaś na natychmiastowym inicjowaniu czynności badawczej w odpowiedzi na bodziec. Pojawia się ona jednak na późniejszych etapach rozwojowych i nazywa się także odruchem badawczym. Występowanie, nawet niewyraźne, elementów odruchu orientacyjnego świadczy' o posiadanej przez dziecko zdolności odbierania wrażeń zmysłowych odpowiednim kanałem sensory-