klsti060

Rozstrzygnąć tu oczywiście może tylko dokładne ©biogeograficzne zbadanie kwestji na tle światowem. Typologicznie biorąc, ujście jazu zatkane chróstem, przyciśniętym kamieniami (Siedmiogród, Francja), dalej ujście, wydłużające się w odkry tą Fasę, t. j. w rodzaj plecionej pół-tutki7zupełnie otwartej nietylko od strony prądu, lecz i z wierzchu FPortugalja; niektóre typy bułgarskiej samołówki zwanej lesa oraz rumuńskiej zwanej leasał, następnie ujście, formujące rodzaj pół-krytego kaptura (łasa kapturo-¥ata, fig.' 59 i 60), ujście, tworzące całókrytą wierszę bezsercową (fig. 611 i wreszcie ujście w kształcie wierszy sercowej układać się zdają w jeden rozwojowy szereg.

Odkryta 1 as a, }iiy watia w Buł-59 Łasa kapturowata z Karpat ru- _rjj    test "w sposob na-

skich. Czechosłowacja (były kom.—°-~^J    ^    \

Marmaros). Wg H. Stripszky’ego, stępujący. Rzeka, ujęta w dwa zbie-1. C., str. 219, fig. 8.    gające się pod ostrym kątem wały

i. Łasa kapturowata Serbji. SrpEZb. t. 32, 1925, str. 425, fig. 45).

z głazów, niesie wszystką rybę w ten ostry. kąt. Tu wały nagle się obniżają, tworząc rodzaj podwodnego progu. Za owym progiem umieszczona jest właśnie łasa. Stanowi ją po-prostu najprymitywniejsza, jaką sobie można wyobrazić, czworokątna, rzadka plecionka lub raczej leżący płot z prętów. Jeden brzeg tego płotu podsunięty jest pod ów podwodny próg (oczywiście na zewnętrznej stronie ujścia), tak, że ryba, porwana nurtem, spada na plecionkę z góry na dół i już wrócić nie może. Przeciwny brzeg plecionki jest nieco wzniesiony ku górze i założony kamieniami, aby rybę zatrzymać.

W tym samym celu obie jej boczne krawędzie są podgięte do góry i podparte z zewnątrz kamieniami; tworzą więc dwie ścianki: lewą i prawą^

Woda, rzucając się przez próg, swobodnie przepływa przez rzadkie pręty lasy, ale ryba na nich więźnie.

Lasy podobne, lecz k a p t ur o w a te, t. j. formujące rodzaj mniej luB~w!ęćej przywartego kaptura, znamy z RuaL karpackiej (fig. 59), Hu-culszczyzny i Serbji (fig. 60). Formy niecoJjąr-_ aziei udoskonalone, mające rodzaj kosza-matni zamiast kaptura, są w użyciu na Rusi północno-karpąckiej. Do takiej to, wcale już rozwiniętej lasy stosować się zdaje opis A. Ubysza. Według tego autora górale karpaccy „zastawiają koryto rzeki od brzegów ku środkowi więk-szemi i mniejszemi głazami, które w środku w ostrym kącie stykają się ze sobą. Zatamowana temi dwoma grobelkami woda wartko spływa ku środkowi, gdzie umieszczone jest jakby koryto z pręci łozowych splecione, a zakończone worem czyli matnią... Taki przyrząd nazywa się u górali sanockich, stryjskich i Samborskich laską. Skoro ryby dopłyną do pewnej odległości togo sztucznego a stokroć szybszego jak w rzece prądu, porwane nim mimo oporu, dostają się do worka".

Podobne lasy bywają niekiedy dość znacznej wielkości. Widziana przeze mnie na górnym Sanie powyżej Uhcrzec miała długości 9,3 ni; szerokość otwartego, plecionego koryta wynosiła u wejścia 2,7 m, zaś u gardzieli 0,5 m; obie boczne ścianki koryta były wysokie 0,4 m, u samej jednak gardzieli były niższe, tu bowiem nie służyły jako przeszkoda dla płynących ryb, lecz tylko podtrzymywać miały osobny, pleciony kosz, w którym gromadziła się ryba. Mniejsze wiersze karpackie takiego osobnego kosza nie mają; ścianka gardzieli poprostu zostaje zachylona do góry, tworząc zbiornik na rybę, podobnie jak w opisanej lasie bułgarskiej. Przedłużenia ścianek koryta stanowią zawsze dwie tamy z głazów, rozchodzące się pod ostrym kątem na podobieństwo dwu skrzydeł. Tamy te nazywają górale jazem (iz; porówn. §87). Wyraz zaś laska (małorus. liska), odpowiadający wyżej wymienionemu bułgarskiemu lesa i słowiańskiej pożyczce w języku rumuńskim leasa, określa tylko plecione koryto i znaczy właściwie tyle co „plecionka", jest więc bardzo stosowną nazwą dla opisywanej tu samołówki. Coś podobnego do las znają podobno i nasi górale za-chodnio-karpacey; zwą zaś to w sposób bardzo charakterystyczny kierpcem.

91. Wierszo bezsercowe w rodzaju wyobrażonej na rys. 61 spotykamy w zasięgu światowym. Są one podobnie jak i lasy kap-turowate, używane na wodach bystrych. W rdzennej Polsce wystę-

61. Wiersza bezsercowa. Donja Dolina. Bośnia. Wg V. Ćureića, 1. c., t. 22, str. 433, rys. 61.

pują bardzo rzadko; nieco częściej — na północno-wschodzie polskiej Białorusi Znamy je poza tęm z innych krajów ruskich orąz_ ze Słowiańszczyzny bałkańskiej.

Co się tyczy wiersz sercowych, t. j. posiadających lejko-