Top 12

184 IV. Wschód

•    Zmarginalizowały wszelkie mechanizmy korekcyjne (wolną konkurencję, mechanizmy kontroli społecznej poprzez media, wolne wybory): w efekcie państwo pozbyło się instrumentów nacisku na politykę gospodarczą.

•    Denacjonalizacja i koncentracja aktywów pod patronatem państwa ograniczają upowszechnienie zasad rynkowych: obecna ekipa „buduje" zhierarchizowany rynek, zdominowany przez monopole państwowe, co jest z gruntu sprzeczne z jego zasadami samoregułacji.

•    Mechanizmy rynkowe ustępują miejsca woluntaryzmowi gospodarczemu państwowych menedżerów, zacierającemu granice między sferą publiczną i prywatną.

Wbrew zapowiedziom prezydenta Putina rządy tilowików nic przybliżyły Rosji do standardów państwa prawa. Instytucje powołane do ochrony prawa i porządku publicznego wchodzą w relacje biznesowe z różnymi partnerami, nie wyłączając podmiotów kryminalnych, umożliwiając transferowanie zasobów publicznych w ręce ptywattre. Spowodowało to kryzys tożsamości państwowych resortów siłowych: cale segmenty aparatu bezpieczeństwa i obrony zachowują się zgodnie z logiką biznesu: aktywność ekonomiczna jest bowiem jednym ze źródeł spójności korporacji siłowej. W efekcie stanowi ona część problemu kryminalizacji Rosji, a nie jego rozwiązania. Jako gracz systemowy w gospodarce (tj. zaplecze instytucjonalne i kadrowe procesów transformacji) przyczynia się do pogłębienia patologicznych zjawisk systemowych (krymir-rlizacja biznesu, korupcja, przestępstwa przeciwko własności, rola ugrupowań mafijnych).

Wysokiej pozycji instytucjonalnej rosyjskich resortów siłowych nic należy utożsamiać z ich skutecznością ani deklarowaną misją, podkreślaną w oficjalnej retoryce służby publicznej. 'Hiką pozycję uwarunkowała sprawowana przez nic kontrola strukturalna, będąca spuścizną „systemu KGB". Do utrwalenia tej spuścizny przyczyniło się „sprywatyzowanie* resortów siłowych, tj. podporządkowanie ich głównemu ośrodkowi politycznemu, prezydenckiemu. Jako jeden z ważniejszych mechanizmów systemu władzy w Rosji, resorty siłowe organicznie wpisały się w nowy model zarządzania państwem, państwowy system wartości i zachowań elit. Powoduje to dwojakiego rodzaju konsekwencje:

•    optymalizuje warunki działalności resortów specjalnych (głównie poprzez wyższy poziom jej utajnienia);

•    minimalizuje ryzyko związane z ich działalnością niejawną (wskutek braku jakiejkolwiek kontroli zewnętrznej).

Zwiększa to pokusę nadużyć i możliwości prowadzenia działań nielegalnych. Przejawem tego są liczne afery z udziałem służb specjalnych oraz poszerzenie przestrzeni nielegalnej przemocy, ze skrytobójstwami włącznie - jako regulatora relacji politycznych i biznesowych.

Umieszczenie procesów transformacji rosyjskich służb specjalnych w szerszych ramach ekonomiczno-społecznych unaocznia trwałość wspomnianego „systemu KGB”. Jego rozczłonkowanie (autonomizacja poszczególnych segmentów byłego Komitetu) nie zagwarantowało nieodwracalności reform. Silą rzeczy, reformy służb, przeprowadzone przez Putina, były zgodne z oczekiwaniami korporacji: polegały na reintegracji rozproszonych zasobów, kh poszerzeniu i wzmocnieniu ich funkcji kontrolno-represyjnych. Systemowe przyczyny prowadzące do nadużyć struktur siłowych (powszechna komercjalizacja, finansowanie pozabudżetowe, korupcja) pozostały nietknięte.

Trwałość systemu KGB, w którym nielegalne działania zostały włączone w działania oficjalnych struktur państwa, gwarantuje ciągłość systemu bezkarności. Ewentualne rozliczenie starych i nowych afer grozi bowiem narażeniem na szwank wizerunku państwa i jego instytucji siłowych. Brak też przesłanek do zmiany tej sytuacji: w Rosji zmiany są inicjowane odgórnie, zaś obecny system jest zorientowany na długie trwanie.