str 9

110 Japonia okresu Meiji

członkami rodziny, ich przestrzenną bliskość i wzajemne emocjonalne wparcie. Tym wzorcem była wiktoriańska rodzina klasy średniej, znana japońskim reformatorom społecznym bardziej z drugiej ręki, z rozmaitych angielskich i amerykańskich źródeł, w większości religijnych (protestanckich) w treści, niż z własnego doświadczenia.

W epoce Meiji te dw-a typy rodziny były wykorzystywane w dyskusji o „starym” i „nowym” i przedstawiane jako przejaw zacofania (ie) i nowoczesności (hómu). Koncepcja ie, którą odnajdujemy w dyskusjach tamtego czasu, to koncepcja temporalna, podczas gdy hómu to koncepcja przestrzenna.^!S Ie implikuje tnwałość i spójność rodu w⁷ czasie, poprzez generacje, a hómu— spójność i bliskość rodu w czasie teraźniejszym, w⁷ ramach ograniczonej przestrzeni.

W pierwszej fazie dyskusji o kształcie japońskiej „nowej rodziny”, zainicjowanej przez japońskich protestantów w⁷ związku z pracami nad pierwszym japońskim kodeksem cywilnym, ie było przeciwstawiane hómu. Cechy charakterystyczne dla systemu ie były uważane przez japońskich protestantów za przyczynę wszelkiego zła w⁷ japońskiej rodzinie. Iwamoto Yoshiharu, protestant, dyrektor żeńskiej szkoły i wtydawca czasopisma dla kobiet „Jogaku zasshi”, który spopularyzował pojęcie hómu, pisał, że przyczyną braku harmonii i radości w japońskich rodzinach jest zwyczaj adopcji, obecność w domu rodziców współmałżonków⁷ innych krewmych, konkubin i mieszkającej pod tym samym dachem służby, ponieważ ich obecność nie pozw⁷ala na rozkwit małżeńskich uczuć i stanowi złe środowisko do wychowywania dzieci.^{1 9}

Po pewnym czasie zamiast hómu zaczęto używać japońskiego neologizmu katei, który już nie miał chrześcijańskich konotacji i stał się synonimem gospodarstwa domowego, w którym główmą rolę odgrywała żona i matka. Podobnie więc jak hómu, był symbolem nowej rodziny w nowych czasach. Koncepcja hómu /katei zakładała, że istnieją wyraźne granice oddzielające rodzinę od środowiska zewmętrznego. Te granice miały być po pierwsze symboliczne, stawiające pewrne wspólnie zamieszkujące osoby poza przynależnością do rodziny, po drugie - przestrzenne - takie architektoniczne ukształtowanie domostwa, aby granica pomiędzy rodziną i nie-rodziną była wyraźnie widoczna.

Pod w^rpływ⁷em Zachodu zaczęto przyznawać rodzinie prawo do prywatności, do intymności, czego w feudalnej Japonii nie znano. Wyrażało się to m.in. w innym zdefiniowaniu roli służby, w wykluczeniu służby z uczestnictwa w życiu rodzinnym, czemu sprzyjała nowa koncepcja przestrzenna środowiska domowego. Małżeństwo -związek kobiety i mężczyzny - zyskało prawo do miłości, podczas gdy poprzednio miłość uważana była za uczucie niebezpieczne, bo potencjalnie zakłócające rodzinną

^1S Zob.: Jordan Sand, „At Home in the Meiji Period. Invenring Japanese Domesticicy”, w: Minor of modemity. Itwented Traditions oj Modern Japan, red. Stephen Vlastos, University of California Press, Berkeley, Los Angeles, London, 1998, s. 192.

¹⁹ Jordan Sand, House and Home in Modern]apan, Harvard University Press, Cambridge (Massachusetts), London 2002, s. 23.