31772 str 5

106 Japonia okresu Meiji

najwyższą pozycję zajmował pełniący rolę głowy rodu mężczyzna, następnie jego rodzice (jeśli dokonali inkyo¹), żona, potem mieszkający pod tym samym dachem krewni, następnie - gdy były - konkubiny, potem dzieci i służba. Z niektórych źródeł wynika, że dzieci do pewnego wieku zajmowały w domowej hierarchii pozycję poniżej służby używanej do osobistych posług (tzw⁷; mima wari), a przed służbą wykonującą proste prace fizyczne. W domach arystokratycznych pozycja służby używanej do osobistych posług była szczególna - taka służąca bądź służący (otsuki) pełnili rolę zaufanego, zausznika.

Miejsce żony głowy domu w domowej hierarchii zależało od wielu czynników; bardzo istotnym było jej pochodzenie w stosunku do pochodzenia matki głowy domu. Jeżeli matka głowy domu pochodziła z wyższego rodu niż żona, zazwyczaj jej pozycja w- domu była znacznie wyższa niż pozycja żony. Hierarchię domow^ą i miejsce żony w takim wypadku dobrze opisuje fragment poniższych wspomnień: „Rano, o tej porze, kiedy babka zwykle się budziła, matka już czekała, aby oddać jej honory. Nie wchodziła do pokoju babki ani się do niej nie zbliżała, tylko przez papierow-e, przesuwane drzwd pytała z sieni: «Czv byłaś łaskawa już się obudzić?» i składała niski ukłon, przyciskając ręce do podłogi. Gdy babka się odezwała, matka nalewała w*odę do małej miski i stawiała ją na tacy razem z solą do szorowania zębów, małą czarką do płukania ust, wykałaczkami i ręcznikiem. [...] Babka jadała posiłki, siedząc przy ślicznym, małym, lakierowanym stoliczku. Trzy razy dziennie tak jadła, samotnie. Usługiw-ała jej matka, która musiała wyczuć, czy babka ma ochotę na dokładkę, i w⁷ odpowiednim momencie podsunąć jej tacę. Nawet najstarsza, wierna służąca nie mogła podaw-ać babce jedzenia — w ogóle nie była wypuszczana do jej pokoju.”²

Kuchnia w domu samurajskim nie różniła się specjalnie od kuchni w domach rodzin o pośledniejszym statusie społecznym. Było to miejsce ciemne i brudne, bo posiłki gotowano na palenisku, z którego dym unosił się ku górze, osadzając sadze na ścianach i suficie. Za opał służył węgiel drzewny. Podłogę kuchni stanowiło klepisko, tzw. doma i - w przeciwieństwie do mieszkalnej części domu - chodziło się po niej w^r drew⁷nianych sandałach geta. Kuchnia była domeną służby i kobiet, w⁷ rodzinie samurajskiej mężczyźni nigdy do niej nie wychodzili." W arystokratycznych rodzinach również i należące do rodziny kobiety nie zbliżały się do kuchni, w skrajnych przypadkach nie wiedziały naw^ret, gdzie dokładnie kuchnia się znajduje.^1_

Domostwo samurajskie cechow⁷ało sztywne oddzielenie męskiej części domu od części kobiecej i separacja ról rodzinnych, czyli separacja przestrzenna i funkcjonalna.

12

1

   Ink)o - związane z wiekiem zrzeczenie się pozycji głowy domu lub pozycji urzędowej w feudalnej Japonii, „przejście na emeryturę”.

2

   Zob.: Junichi Saga, op.cit., s. 142.

^{! 1} Do dzisiaj pozostało powiedzenie określające męża, który kręci się po kuchni -gokibuń teishu, czyli „mąż-karaluch”.

Zob.: Takie Sugiyama Lebra, op.cit., s. 161-162.