str 3

104 Japonia okresu Meiji

natomiast sintoistyczne znacznie silniejsze.^{1 2} Te dwie Japonie reprezentują rówmież dwa wzory życia rodzinnego i dwa wzon jego przestrzennej organizacji. Tym niemniej istnieją też punkty wspólne i od nich zacznijmy.

Punktem wspólnym jest przede wszystkim wielopokoleniow^rość i liczebność rodziny. Japońska rodzina w³ epoce Edo i aż do wieku XX to wielopokoleniowa rodzina oparta na dziedziczeniu w linii męskiej i tylko przez najstarszego syna.³ System ten zapewniał kontynuację rodu {ii), ale różnił się od chińskiego klanu rodzinnego tym, że wyraźnie separował młodszych synów (musieli oni zakładać swoje własne rody czyli butike, mieli też - szczególnie w rodach arystokratycznych - opcję pozostania w^r domu w roli „rezydenta”, bez praw-a ożenku, pójście do klasztoru lub adopcję przez inną rodzinę) oraz córki, które z chwalą zamążpójścia w-chodziły do rodu męża i jemu wannę były lojalność, a nie swojemu rodowi natalnemu.

Rodzina była co najmniej trzypokoleniow-a, a pod jednym dachem mieszkały również następujące osoby: w bogatszych rodzinach konkubina lub konkubiny męża, ich dzieci (zwwkle adoptowane przez ojca), krewań głowy domu (ciotki, bracia, siostry itp.) oraz liczna służba. Jeden z przywódców' restauracji władzy cesarskiej, był głową „gospodarstwa domow^rego”, składającego się z około pięćdziesięciu domowników', w tym kilku konkubin, ich dzieci, jak rcwnież licznej świty. W granicach posiadłości zajmującej około pięć tysięcy tsubo znajdowało się pięć budynków' mieszkalnych, zamieszkanych wspólnie przez członków' rodziny z prawego i nieprawego łoża. Opowiadający

0    tym badaczowi wnuk pana domu, pochodzący z linii prawego łoża, miał wiele ciotek

1    wujków zrodzonych przez konkubiny dziadka. Wspomina, że chociaż nie zgadzało się to z jego młodzieńczym wyobrażeniem prawuści i czystości, był jednocześnie dumny z dziadka, że potrafił żelazną ręką utrzymywać porządek, nigdy nie pozw'alając konkubinom zapomnieć o ich niższej pozycji w stosunku do prawowitej żony.⁴

A oto opis kupieckiego domostwa z początków' XX wieku, które zachowało cechy charakterystyczne dla wieków wcześniejszych: „Było nas tak dużo w domu, że aż pękał w szwach. Miałam sześcioro rodzeństwa, poza tym byli moi rodzice, rodzice mojego ojca, z tuzin subiektów' i chłopców' sklepowych, cztery lub pięć służących, jak również parę niań, które też z nami mieszkały. Była stara praczka, która przez lata, aż do śmierci, pracowała dla naszej rodziny.”'

1

Pomijamy tutaj, dla większego kontrastu w przedstawianym obrazie, kulturę arystokracji cesarskiej kuge, która - chociaż miała wiele punktów' stycznych z kulturą buke - była jednak pod wieloma względami od tej ostatniej różna.

2

W przypadku braku najstarszego syna Japończycy stosowi (i nadal czasem stosują) zasadę adopcji bądź dziecka (najczęściej związanego więzami krwi, np. syna młodszego brata lub sióstr)’), bądź męża najstarszej córki.

3

   lunichi Saga, Japonia. Wspomnienia £ czasów jedwabiu i słomy, tłum. Elżbieta Kostowska, Renata Sowińska-Mitsui, Judyta Szczerbicka-Yamato, Scholar, Warszawa 2004, s. 117.

4

   Zob.: Takie Sugiyama Lebra, Aboie łhe Clouds. Status Cułture ojModem Japanese Nobi/ity, University of California Press, Berkeley, Los Angeles, London 1995, s. 216.