obraz5

w. n.e, w tych właśnie regionach Galii i Germanii⁷⁶. Ilość popiersi zmienia się⁷⁷, ale często bywa ich właśnie siedem⁷⁸ i wyobrażają siedem bóstw planetarnych. W tych wyrobach ceramicznych, tak samo jak na bębnach i kolumnach pomnikowych', ikonografia jest typowo klasyczna. Bóg Trzygłowy, który nie przynależy do tradycji klasycznych, nie pojawia się nigdy⁷⁹. Tym bardziej znamienna jest jego obecność w grupie waz „planetarnych”, a zwłaszcza na wyżej wspomnianych rzeźbach z epoki gallo-rzymskiej. Obraz boga Trzygłowego na wazach planetarnych mówi nam, że innowacje kulturalne obcego pochodzenia, choćby nawet bardzo doniosłe i znamienne, nie wszędzie zostały biernie zaakceptowane. Na niektórych terytoriach zamieszkałych przez ludność celtycką albo silnie sceltyzowaną, obyczaj miejscowy przeciwstawiał się prądom obcym. Jedną z oznak tego oporu jest właśnie bóg trzygłowy, przynależący do tradycji miejscowej, galijsko-celtyckiej, nie zaś rzymskiej.

Jeżeli więc Trzygłowy mógł być utożsamiony i zasymilowany z jednym z bóstw planetarnych, utożsamienie to stanowić może cenną wskazówkę co do natury samego Trzygłowego. Wszystko zależy od tego, z jakim to mianowicie bóstwem został utożsamiony. Ustalić to nie jest rzeczą łatwą, gdyż oprócz owego bóstwa, które ikonograficznie przetransportowane zostało na Trzygłowego, sześć pozostałych utraciło swoje charakterystyczne atrybuty nadane im przez tradycję klasyczną, nie nabywając w^r zamian żadnych cech lokalnych dostatecznie charakterystycznych ⁸⁰. W pewnej mierze pomocne może być rozróżnienie bóstw planetarnych męskich (Słońce, Mars, Merkury, Jowisz, Saturn) i żeńskich (Księżyc, Wenus), gdzie Trzygłowy oczywiście mógł być utożsamiony jedynie z którymś z pięciu bóstw męskich. Ale z którym?

Wysuwano trzy różne propozycje identyfikacji: a) Trzygłowy = Mars⁸¹. Twierdzenie to oparte jest na kolejności wizerunków bóstw na wazie z Bavay. Przypuszczać można, że jeśli wizerunki przedstawiają bóstwa planetarne, to kolejność ich odpowiada kolejności dni tygodnia. Waza z Bavay spełnia ten warunek tylko w tym wypadku, jeżeli Trzygłowy przedstawia boga wtorku, bo wówczas mamy, patrząc od lewej ku prawej, układ następujący:

j brodaty	[bez brody	(Trzygłowy ^ (
(słońce	(Księżyc	(Mars I

brodaty

Merkury

{brodaty    (bez brody ^ (brodaty

Jowisz    ’ (Wenus    ’ (Saturn

Taka hipoteza, osiągnięta drogą dedukcji, wydawałaby się słuszna. Ale przeczy jej fakt, że Trzygłowy ani tu, ani⁸³ gdzie indziej, nigdy nie bywa ucharakteryzowany na Marsa, nie ma żadnego atrybutu wspólnego z Marsem. Po drugie jest oczywiste, że identyfikacja Trzygłowym Mars, uzależniona od kolejności wizerunków bóstw, traci wszelką podstawę, jeśli kolejność ta się zmieni: a to właśnie nie znajduje potwierdzenia na wazie z Ju-pille i wazie z Troisdorf,

b)    Trzygłowy = Merkury⁸³. To porównanie, w odróżnieniu od poprzedniego, ma solidniejszą podstawę, gdyż asymilacja, choćby tylko przybliżona i częściowa (p. wyżej rozdz. XII, 1), Trzygłowego z Merkurym wynika rzeczywiście, jak widzieliśmy, z iko-nokrafii rzeźb pomnikowych. Ale jeśli przyjąć, że Trzygłowy jest patronem środy, kolejność, jak stąd wynika, nie odpowiada kolejności dni tygodnia. Chcąc utrzymać hipotezę Trzygłowym =Merkury, trzeba by odrzucić planetarny charakter waz i zdobiących je wizerunków. S. Remach nie zawahał się przed tym krokiem, wyciągając konsekwentny wniosek, że wizerunki na wazach belgijskich nie mają nic wspólnego; z planetami, a na poparcie przytoczył fakt, że na wazie z Jupille trzy twarze są bez zarostu, a wśród bóstw dni tygodnia tylko dwa są żeńskie. Oczywiście argument ten upada, jeżeli istnieje możliwość, że jeden z wizerunków bez brody przedstawia bóstwo męskie. A taka właśnie możliwość, dziś już pewność⁸⁴, zawarta jest w trzeciej identyfikacji. .

c)    Trzygłowym Saturn. Ta identyfikacja⁸⁵ .opiera się na kolejności wizerunków bóstw na wazie z Jupille pojętych jako bóstwa planetarne — kolejności, która powinna się pokrywać z kolejnością dni tygodnia; potwierdza się to (przyjmując, że brodaty wizerunek męski przedstawia Marsa), tylko jeżeli Trzygłowy, czyli ten, którego wizerunek na wazie się nie zachował, jest bogiem patronującym sobocie, czyli Saturnem; gdyż w takim razie mielibyśmy, wciąż patrząc od lewej ku prawej, taki układ:

193