symbol071

142

Wysublimowane obrazy "homo oeconomicus" i "homo symboli-cus" łączy w archeologii dalej idące podobieństwo. Otóż owe abstrakcyjne postacie działają zwykle dla osiągnięcia wytyczonego celu. Bywa on realny, stricte ekonomiczny (Ostoja-Zagórski 1992, 122) lub mistyczny, ale wyłącznie na poziomie prahistorii zdrowej myśli (Durand 1986, 97-98). Deszyfracja ukrytych znaczeń stanowi w obu przypadkach zasadniczy sens poczynań badawczych (Kowalski 1991, 18).

Przeprowadzona redukcja pozwala uzyskać na podstawie zakładanej figury antropologicznej oraz wiedzy o symbolice, potwierdzenie myśli wyjściowej, leżącej u podstaw owej figury (Bocheński 1992, 103). Sprowadzamy zatem symbolizację do czegoś symbolizowanego a pozbawionego tajemnic (Durand 1986, 53). To zaś jest możliwe, gdy wytyczona zostanie specyficzna przyczyno-wość • (Ozdowski 1984, 76), osadzona w realiach archeologicznych wizji człowieka. Prowadząc tego rodzaju analizę, uwzględnić winniśmy nade wszystko relacje zachodzące pomiędzy ludzką istotą a światem i w nich poszukiwać wyjaśnienia opisanych typów percepcji sacrum akwatycznego.

1.2. Kontekst ekologiczny

Twórcy modeli systemów ekosocjalnych uwzględniają pośrednie związki pomiędzy otoczeniem geograficznym a wierzeniami religijnymi. Subsystem ekologiczny wpływa na układ socjokulturowy poprzez takie jego elementy, jak gospodarka i kultura materialna. Te zaś dopiero oddziałują w relacjach zwrotnych na strukturę społeczną oraz wierzenia (Kozłowski J., Kozłowski S. 1983, ryc. 2) .

Środowisko geograficzne istnieje w świadomości człowieka inaczej jeszcze, niż to opisują socjologowie, ekonomiści i ekologowie (Strzałko, Ostoja-Zagórski 1990, 119). Każde wierzenie, każdy tzw. przesąd, odnoszą się do mitycznej wizji świata. Ma ona konkretne oparcie w środowisku fizycznym przetransponowanym jednak na język symboliki (Sokolewicz 1983, 242-243; Berezkin 1988, 257-258; Jakuszenkow 1988, 285).

H. Read zajmował się podobną problematyką w dziedzinie historii sztuki. Wykazywał na jej gruncie istnienie dwóch odrębnych typów manifestacji woli twórczej: stylu geometrycznego ora2 organicznego (Morawski 1982, 232). Tam gdzie siły natury odczuwane są jako wrogie, np. na pokrytej lodami Północy i na pustyniach tropiku, sztuka znajduje swój wyraz w ucieczce nie tylko od biegu istnienia, ale nawet od wszystkiego co je symbolizuje. Organiczna linia krzywa uważana jest za nieprzychylną, wobec czego artysta stara się przedstawić wszystko jak najmniej naturalnie, poprzez geometryzację. Z drugiej strony, sztuka łagodnego klimatu i żyznych ziem jest radosna i ufna wobec świata. Rośliny i zwierzęta przedstawiane są organiczną linią krzywą, uwydatniającą żywotność natury i płodność gleby (Read 1982, 60--63) .

Także Durand podkreśla rangę środowiska przyrodniczego dla wyobraźni ludzkiej. Jej "wzory symboliczne" uzależnione są zawsze od wielu zewnętrznych czynników, w tym klimatu, nieregular-ności pór deszczów, urodzajów etc. (Durand 1986, 100). Gdy analizie poddajemy percepcję Żywiołu wody, nieodzowne jest uwzględnienie podobnego kontekstu. Nie zakładamy przy tym opcji deterministycznej, znanej choćby z feuerbachowskiej "Istoty religii" (Feuerbach 1953, 183). Pomiędzy nią a ekonomicznym ujmowaniem tego zagadnienia w polskiej archeologii (np. Węgrzynowicz 1982, 231-252; Szafrański 1987, 123; Wojciechowski 1989, 362) jest bowiem dość miejsca na interpretację hermeneutyczną.

1.2.1. Fluktuacje wilgotności klimatu neoholoceńskiego

Neoholocen, rozpoczynający się około 3000 lat p.n.e., obejmuje dwa najbliższe nam okresy klimatyczne: subborealny i śubatlantycki (Stasiak 1971). Ze względu na zakres chronologiczny pracy, szczególnie istotne będą przemiany środowiska naturalnego u progu neoholocenu oraz na przełomie okresów subborealnego i subatlantyckiego (ok. 500 lat p.n.e.) (Faegri, Iversen 1978, ryc. 19). Spośród nich wyodrębnimy te, które bezpośrednio lub pośrednio odnoszą się do fluktuacji wilgotności klimatu.

Wyniki uzyskiwane dzięki analizom palinologicznym, stanowią pierwszą z przesłanek rekonstrukcji minionych warunków atmo-sferycżnych. Przemiany szaty roślinnej okresu subborealnego posiadają odmienny charakter aniżeli w okresie borealnym i atlantyckim. Wówczas bowiem następowały głównie zmiany typu jakościowego, wyrażające się różną skalą powierzchni zajmowanej przez poszczególne gatunki. Od 3000 lat p.n.e. wkraczają zaś nowe elementy, bądź rozprzestrzeniają się zajmujące poprzednio pozycje śladowe (Stasiak 1971, 86-87).

Do drzew, które zaczynają odgrywać poważniejszą rolę, należy przede wszystkim świerk, świadcząc o zwilgoceniu klimatu