Image 18 (5)

scy przesunęli tę datę znacznie wstecz, różniąc się jednak między sobą. Św. Klemens z Aleksandrii uznawał 5591 r. p.n.c., Juliusz Afrykańczyk 5501, Hippolit 5503, Euzebiusz 5200, w Bizancjum przyjęto datę 21 III 5509 r. p.n.e., później przesunięto ją na 1 IX 5509 r. p.n.e. Dla chronologii chrześcijańskiej ważne było ustalenie daty narodzin Chrystusa, okazało się to trudne ze względu na sprzeczności występujące w tym względzie w Ewangeliach. Wahania ustaleń były znaczne, bo między 9/8 r. p.n.e. do 9 r. n.e. Dopiero uczony mnich Djonizus Mały, żyjący w VI wieku, ustalił datę narodzin Chrystusa na czwarty rok 194 bądź pierwszy rok 195 olimpiady i ta dala została przyjęta służąc nam po dzień dzisiejszy (olimpiady organizowano co cztery lata).

Duże znaczenie dla pisarstwa historycznego miało wprowadzenie przez Aureliusza Augustyna (354-430 n.e.) pojęcia w dziejach następstwa występujących po sobie epok, będących realizacją celów boskich. Joachim de Florę (XII w.) podzielił dzieje na ery i okresy. Juliusz Afrykańczyk intelektualista chrześcijański żyjący na przełomie II i III w. ułożył tablicę synchronistyczną, w której dane z historii biblijnej były umieszczone obok danych z historii pogańskiej. Praca ta służyć miała obliczeniom daty końca świata. Wykorzystał ją do swojej chronologii Euzebiusz z Cezarei. Jego Chronika objęła okres od Abrahama po rok 326, starał się w niej uporządkować i ustalić zewnętrzny chronologiczny porządek między dwoma kulturami: tradycją żydowsko-chrześcijańską i tradycją pogańską. Kolejny sławny, historyk Kościoła, Beda Venerabilis (ok. 673-735) zauważył znaczne rozbieżności między będącym w użyciu kalendarzem juliańskim, a rokiem astronomicznym. Zapoczątkował tym prace nad reformą kalendarza, którą przeprowadzono w XVI wieku, wprowadzając w życie kalendarz gregoriański obowiązujący po dzień dzisiejszy. Tak więc prace średniowiecznych historyków i innych naukowców przyczyniły się do ujednolicenia konstrukcji chronologicznej średniowiecznego pisarstwa historycznego w Europie. Dotyczy to głównie, jak twierdzi J. Topolski, pisarstwa typu rocznikarsko-kronikarskiego zaczynającego coraz bardziej przywiązywać wagę do umiejscawiania faktów historycznych w konkretnym czasie. Natomiast nurt bardziej narracyjny czy epiczny, typu np. gęsta, nadal nie przywiązywał wagi do precyzji chronologicznej, skupiając uwagę na możliwie jak najbardziej barwnym i pouczającym opisie czynów (zwłaszcza w okresie do około XII w.). Ten pierwszy nurt związany był głównie z ośrodkami klasztorno-kapitulnymi, w których powstawały liczne kronikarskie zapisy i tłumaczenia historyków starożytnych, drugi nurt reprezentował raczej świeckie pragmatyczne dziejopisarstwo dworskie.

Mówiąc o nurtach i kierunkach dziejopisarstwa średniowiecznego należy ściślej określić jego metodologiczną stronę. Nie ulega wątpliwości, że średniowiecze odziedziczyło wypracowane w starożytności elementy teorii opisu historycznego, przede wszystkim zaś wysokie walory estetyczne dziel antycznych. Należy tylko żałować, że historycy chrześcijańscy tego okresu nic potrafili, bądź nie chcieli (ze względów religijnych) tych gotowych wzorców wykorzystać. Dopiero pod wpływem nurtu humanistycznego pod koniec średniowiecza nastąpił renesans dziel historyków starożytnych, ich form wewnętrznych, zewnętrznych i metod, a wraz z tym nawiązywanie do tych wzorców przez historiografię europejską. Przejawiało się to głównie w narracji dbałej o formę i precyzję uporządkowania faktów w czasie i przestrzeni. Obok bowiem omówionego przez nas czasu także rclleksja nad elementem przestrzeni coraz bardziej przykuwała uwagę historyków, choćby dla szukania przyczyn odróżnienia terytoriów i ludów (odkrycia geograficzne) oraz szukania sposobów ich wyjaśnienia, do czego w znacznym stopniu przyczyniła się historiografia arabska

Jeśli chodzi o cele i metody historiografii średniowiecznej, to niewątpliwie była ona na wskroś pragmatyczna i to zarówno w wersji kościelnej jak i świeckiej (dworskiej). Pragmatyzm historiografii kościelnej służyć miał przede wszystkim idei chrześcijańskiej (w tym także roli i autorytetu Kościoła), zaś pragmatyzm historiografii dworskiej służbie państwu i panującym stosunkom feudalnym. W porównaniu do okresu antycznego, ze względu na głębsze i szersze rozprzestrzenianie się życia intelektualnego, zwracano znacznie większą uwagę na selekcję faktów i obiektywność ujęcia historycznego dziejów. Dodatnią rolę w kwestiach powstania prac szerszych ponadnarodowych (dziejów powszechnych) odegrał uniwersalizm chrześcijański, który panując w ówczesnej historiografii zmierzał do ujmowania całości dziejów w możliwie najszerszym kontekście i zasięgu geograficznym. Nie posunęły się jednak naprzód badania przyczyn zmian i rozwoju w dziejach.

6. Odrodzenie, powstanie krytycznego wzoru badań

W końcu średniowiecza zauważalna stała się kwestia przesunięcia zainteresowań pracy historyka z narracji na jej podstawy, co przyczyniło się do powstania i rozwoju krytycznego warsztatu historyka. Nowy krytyczny wzór badań poszerzył i ożywił refleksję historyków nad sposobami tworzenia bazy źródłowej i rozciągał krytykę na różne dotychczasowe

43