img062 (39)

równika stają się w pełni zrozumiałe, jako zapis rzeczywistej sytuacji, uwzględnionej przez czytelnika w ostatecznym kształcie utworu.

Jako podsumowanie rozważań o twórczości baśnio-pisarskiej Korczaka posłużyć może jeszcze jeden cytat ze wspomnień trafnie, jak się zdaje, odzwierciedlający atmosferę fantastycznych opowieści Starego Doktora: „Słuchając jego opowiadania nigdy nie można było przewidzieć, dólkąfd nas zaprowadzi. W bajkach Korczaka nie było ani krzty tendencji moralizatorskiej, choć stanowiły wyraz najczystszej i subtelnej etyki, którą należało samemu odkryć i przeżyć” ³⁶.

Po analizie baśni „metaforycznej” (Szczęsny, Szel-burg-iZaremibina), ,,eśtetyzująco-eskapistyczinej” (Leśmian) i „pedagogicznej” (Korczak) pora na baśń „humorystyczną”. Rozpatrzymy ją tnla przykładzie twórczości S. Ragaczewsikiego. Interesujący rozdział w dorobku artystycznym tego pisarza stanowią utwory wyzyskujące elementy fantastyki baśniowej ii podaniowej. Zainteresowanie tymi wątkami, głównie o charakterze demonologicznym, ujawnił autor w zbiorze * baśni Diabelski kamień (1961). Zawiera on literacko opracowane opowieści o tematyce związanej z wyjaśnianiem legend (Jak powstała Lipnica), podania związane z ciekawymi obiektami topograficznymi (Kamienny grzyb), a także fabuły historyczno-legendanne (Jak pani starościna Austriaków z Ojcowa wykurzyła). Bohaterami większości zawartych w tomie opowiadań są diabły, ziemne duchy sprowadzające na ludzi rozliczne plagi i nieszczęścia, a także inne postaci z kręgu demonologicznego — zaczarowane węże, psy pilnujące skarbów ditp. Sposób ujęcia materiału legendarne -baśńiowego pozostaje w tym tomie na ogół zgodny ;z tradycyjnymi przekazami ludowymi, a także z utrwalonymi w literaturze dziecięcej stereotypami przetwarzania ich na użytek literatury.

Ze znacznie ciekawszym i bardziej oryginalnym potraktowaniem tej tematyki spotkamy się natomiast w powieści Gospoda pod Upiórkiem (1968), .wprowadzającej szereg postaci i motywów baśniowych i podaniowych. Są to przede wszystkim diabły reprezentujące różne szczeble hierarchii piekielnej, od szlacheckiego Boruty, do szatańskich popychadeł, a także biała dama, płainetniki, utopce, upiory, Bazyliszek, czarownice, boginki itp. Wszystkie te straszydła urządziły sobie zlot na zamku w Wiśnicy, zaś świadkami ich poczynań stali się Maciek i Antek — chłopcy spędzający tu wakacje. Każdy z baśniowych bohaterów ma oczywiście swą historię, zgodne z tradycją obyczaje i sposób bycia: utopce mieszkają w rzece, diabły z upodobaniem pokrzepiają się smołą, czarownice latają na miotłach i są właścicielkami 'czarnych kotów. Do tego jednak ograniczają się związki z tradycją folklorystyczną. Świat strachów i demonów w utworze Pagaczewskiego nie 'przeraża, jest o:n ukazany na wesoło w ujęciu a rebours. Demony, które kiedyś straszyły, dziś organizują zlot z „porządkiem nocnym”, protokołem, przemówieniami i częścią artystyczną. Postanawiają ponadto zaprzestać dawnej działalności i zająć się pracą „społecznie użyteczną”: diabły będą odtąd pomagać przy robotach drogowych, czarownice w przypadku kłopotów komunikacyjnych użyczać ludziom swych mioteł, boginki opiekować się dziećmi, biała dama zaś i upiory .straszyć jedynie Ina życzenie,, i to najchętniej zagranicznych 'turystów. To „oSwa^ janie demonów” przyjdzie uznać za jeden ,z najciekawszych chwytów zastosowanych w twórczości Pa-gaczewsfciego. Tłumaczy się on nie tylko swoistą 'troską o higienę psychiczną młodego czytelnika, którego ze względów pedagogicznych nie należy straszyć. Istotną rolę odgrywa tu też ogromny ładunek komizmu zawarty w tego rodzaju motywach. Efekt ko-

123