img935 (4)

Mając na uwadze wyniki dotychczasowych obserwacji, można sformułować następującą fakultatywną regułę dotyczącą upodobnień samogłoskowych pod względem nosowości:

[u] ^albo [samogłoska ustna + [u], [T], [nrj], [n]]

samogłoska +

[n] albo [samogłoska znazalizowana + [u], [i], [n]], [n]]

Dźwięki nosowe, w których sąsiedztwie samogłoski mogą podlegać procesowi nazalizacji, nigdy nie występują w nagłosie wyrazów. Zupełnie oczywisty zatem wydaje się wniosek, że omawiane tutaj upodobnienia pod względem nosowości zachodzą jedynie w śródgłosie. Tego typu przekształceń samogłoskowych nigdy nie zaobserwujemy na granicy wyrazów prozodycznych.

4.2.3. Upodobnienia pod względem miękkości

Zmiany głoskowe sygnalizowane w tytule niniejszego punktu obserwujemy zarówno wewnątrz wyrazów, jak i na ich granicy. Motywowane koartykulacyj-nie asymilacje głoskowe pod względem miękkości zależą od tempa wymowy i indywidualnych przyzwyczajeń użytkowników współczesnej polszczyzny. Mogą one dotyczyć takich segmentów, które występują przed prepalatalnymi głoskami [ś], [ź], [ć], [3] oraz [i] lub [i]. Segmenty takie realizowane mogą być warianty wnie albo jako niezależne od prawostronnego sąsiedztwa głoski twarde, albo jako miękkie (zmiękczone) dźwięki, które powstają w wyniku zbyt wczesnego zaktywizowania środka języka w procesie artykulacji. Warunki występowania omawianych tu zmian można ująć w formie następujących reguł:

a) wewnątrz wyrazów — na tzw. „szwach morfologicznych”:

[s]    +

[ *ś, ś + ć],

albo [s + ś, s + ć]

por.:

ssie — [sśe] albo [«śe]

ściemnić — [sćemńić] albo [śćemńić]

albo [z + ź, z + 3]

I 10

por.:

Zdzisław — [z3isuaf] albo [Ź3isuaf] zdzielić— [z3el’ić]albo [Ź3el’ić]

Szwem morfologicznym nazywam granicę między morfemami jakiegoś wyrazu. Jak się wydaje, wewnątrzwyrazowe asymilacje pod względem miękkości obserwujemy tylko na szwach morfologicznych. Połączenia literowe ści-, ść, źdź, zdzi występujące w innych miejscach realizowane są zawsze jednakowo jako grupy głoskowe [-ść-] lub [-ź], por.: ściana — [śćana] starość — [starość] źdźbło — [ź3buo] jeździ — [ieź3i] b) na granicy wyrazów:

w wygłosie znak spółgłoski twardej _f w nagłosie znak głoski prepalatalnej lub i,j

i

i

albo:    [w wygłosie spółgłoska twarda + w nagłosie prepalatalna lub [ij, [i]]

albo:    [w wygłosie spółgłoska zmiękczona + w nagłosie prepalatalna lub [i], [i]]

por.:

pas zieleni — [paz źeleńi] albo [pa» źeleńi]

las dzieli — [laz 3el’i] albo [laź 3el’i]

U

pokaz siedmiu... — [pokas śedm’iii] albo [poka* śedm’iii]

okaz dziwny — [okazjivny] albo [okaźJivny]

noc jasna w wym. warszawskiej [noc iasna] albo [noc’iasna]

O    kJ

w wym. krakowsko-poznańskiej [no3’ jasna]

albo [no3 iasna]    ^u

U¹

kot idzie —*■ w wym. warszawskiej [kot i3e] albo [kot’ i3e]

w wym. krakowsko-poznańskiej [kod i3e] albo [kod’ i3e]

W niektórych podręcznikach fonetyki i fonologii (por. Stieber 1966, Wierzchowska 1971, Steffen-Batogowa 1975) wspomina się także o fakultatywnych zmiękczeniach, czyli asymilacjach pod względem miękkości także przed dowolnymi spółgłoskami palatalnymi, por.: obdzierać — [ob3erać] albo ? [ob’ 3erać] na wsi — [na fśi] albo ? [na f’śi] tnie — [tńe] albo ? [t’ńe]

I. Sawicka (1995: 149) pisze jednak, że „trudno ocenić, w jakim stopniu asymilacja zachodzi w powyższych kontekstach i jaki jest jej stopień rcgular-