IMG13

578 V. Teoria opodatkowania

ma żywność w ilości wystarczającej do przeżycia dla wszystkich człon-ków z wyjątkiem jednego. Sprawiedliwość nakazywałaby zatem, aby wszyscy umarli, co byłoby oczywiście gorszym rozwiązaniem (z utylitarys-tycznego punktu widzenia), niż gdyby umarł tylko jeden członek załogi.

Funkcja dobrobytu społecznego Rawlsa

Niektórzy ekonomiści i filozofowie są zdania, że podejście utylitaiy-styczne nie jest wystarczająco egalitarne, gdyż nie przywiązuje dostatecznej wagi do nierówności. W rozdziale 5 omówiliśmy poglądy Johna Rawlsa, zgodnie z któiymi społeczeństwo powinno się troszczyć wyłącznie o dobrobyt osoby znajdującej się w najgorszym położeniu; powinno ono w związku z tym skonstruować system podatkowy (i politykę socjalną) w taki sposób, aby maksymalizować jej dobrobyt. Funkcja dobrobytu społecznego Rawlsa, maksymalizująca dobrobyt najgorzej sytuowanej osoby, zawiera proste i bezpośrednie implikacje dla polityki podatkowej. Należy podwyższać stawki podatkowe dla wszystkich osób (poza tą znajdującą się w najgorszej sytuacji) aż do punktu, w którym osiąga się maksimum wpływów podatkowych od tych osób. Nie musi z tego wynikać, że jednostki bardzo bogate powinny być obciążone stawką podatku dochodowego w wysokości 80% lub 90% ani nawet to, że krańcowe stawki podatkowe powinny zawsze rosnąć wraz z dochodem. Może się bowiem okazać, że podaż pracy osób o bardzo wysokich dochodach jest bardziej wrażliwa na stawki podatkowe niż podaż pracy osób o średnich dochodach.

Część ekonomistów uważa, że nawet kryterium Rawlsa nie jest wystarczająco egalitarne. Rozważmy zmianę, która prowadzi do znikomej tylko poprawy losu osoby znajdującej się w najgorszym położeniu, a jednocześnie sytuacja życiowa najbogatszych 5% społeczeństwa bardzo się poprawia. Zgodnie z podejściem Rawlsa, jest to pożądana zmiana, gdyż zwraca on uwagę jedynie na jednostkę najgorzej sytuowaną. Niektórzy mogą jednak twierdzić, że nierówność jest sama w sobie złem społecznym lub przyczynia się do powstawania zła. Zróżnicowanie dochodów może się stać np. źródłem napięć społecznych. Nierówność w dostępie do dóbr prowadzi w wielu sytuacjach do naruszenia równowagi władzy politycznej, która w końcu może zostać użyta z korzyścią dla bogatych kosztem biednych.

Ograniczenia podejścia opartego na funkcji dobrobytu społecznego

Mimo że dla ekonomistów funkcja dobrobytu społecznego jest ogromnie przydatna w rozważaniach nad wyborami, których trzeba dokonywać podczas konstruowania systemów podatkowych, to podstawowe problemy związane ze stosowaniem zasady zdolności do zapłaty oraz

Ogólne ramy rozważań o podatkach

Opodatkowanie efektywne w rozumieniu Pareta to taka konstrukcja podatków, w ramach której przy danych dochodach podatkowych niczyjej sytuacji nie można poprawić bez pogorszenia sytuaq'i kogoś innego. Wybór między systemami podatkowymi efektywnymi w sensie Paretowskim zależy od wartości przyjętych w funkcji dobrobytu społecznego.

Ulylitarystyczna funkcja dobrobytu społecznego pozwala wybrać taki system podatkowy efektywny w rozumieniu Pareta, który maksymalizuje sumę użyteczności dla jednostek. Krańcowa strata użyteczności z każdego dolara dochodów podatkowych musi być jednakowa dla wszystkich jednostek.

Funkcja dobrobytu społecznego Rawlsa uzasadnia wybór takiego systemu podatkowego efektywnego w rozumieniu Pareta, który maksymalizuje użyteczność dla jednostki znajdującej się w najgorszej sytuacji życiowej.

zasad pokrewnych pozostają nie rozwiązane (chociaż się to tuszuje). Gdyby wszyscy byliby tacy sami z wyjątkiem jednej cechy, np. wysokości płacy lub ojcowizny, wtedy wszystkich można by traktować jednakowo. Pizy założeniach utylitarystycznych moglibyśmy po prostu zsumować ich „użyteczności”. Ale jednostki różnią się: niektórzy odczuwają potrzebę natychmiastowej gratyfikacji, innym większe zadowolenie sprawia przesunięcie jej na przyszłość. Podejście odwołujące się do funkcji dobrobytu społecznego może wyjaśnić, że przy wyborze systemu podatkowego powinniśmy zrównywać zmiany użyteczności ze zmianami dochodów wszystkich jednostek. Jednakże w dalszym ciągu nie wiemy, jak porównać użyteczność dla Rozrzutnika z użytecznością dla jego brata Sknery¹⁵. Tymczasem konstruowanie podatków wymaga dokonywania takich porównań.

Co ekonomiści mogą wnieść do dyskusji o sprawiedliwości?

Chociaż ekonomiści (czy filozofowie) nie rozstrzygnęli zasadniczych kwestii związanych z wyborem podstaw do wygłaszania sądów dotyczących sprawiedliwości, to jednak wiele można na ten temat powiedzieć. Na przykład bardzo ważna jest umiejętność określenia wszystkich konsekwencji każdego podatku, a te rzadko ujawnia sama wielkość podatku, jaki każda osoba płaci bezpośrednio. Możemy starać się opisać, w jaki

¹⁵ Przypomnijmy sobie rozważania z rozdziału 10 na temat problemów związanych i porównywaniem użyteczności dla różnych osób.