IMG$80 (3)

na lekcjach, co w konsekwencji prowadzić może do zachowań nieprzystosowawczych i sprzecznych z regulaminem szkolnym.

Celem niniejszego rozdziału jest ukazanie niektórych sposobów aktywizowania i usamodzielniania uczniów trudnych podczas zajęć lekcyjnych. Przedstawiam w nim kolejno konieczność wyzwalania pozytywnej motywacji uczniów do nauki szkolnej, wychowawczą rolę współudziału w organizowaniu lekcji oraz w różnych formach takiego współudziału, tj. w planowaniu, przygotowywaniu, prowadzeniu i ocenianiu lekcji, a także sposoby indywidualizacji pracy z uczniami społecznie nieprzystosowanymi.

1. TROSKA O POZYTYWNĄ MOTYWACJĘ UCZNIÓW DO NAUKI SZKOLNEJ

Niepowodzenia szkolne uczniów są — jak wiemy — jedną z istotnych przyczyn trudności' wychowawczych w szkole. Nie ulega więc wątpliwości, iż przezwyciężanie ich możliwe jest szczególnie poprzez zapewnienie uczniom trudnym przynajmniej pewnego minimum osiągnięć w nauce.- Postulat taki nie jest na pewno łatwy do zrealizowania. Oprócz spełnienia takich (omówionych wcześniej) warunków skutecznego przezwyciężania nieprzystosowania społecznego uczniów, jak podmiotowe ich traktowanie przez nauczycieli, dobra organizacja pracy i życia uczniów oraz współpraca nauczycieli z rodzicami, potrzebna jest również szczególna troska o pozytywną motywację do nauki szkolnej lub — inaczej — korzystna z psychologicznego i pedagogicznego punktu widzenia motywacja uczenia się.

Wszelka motywacja, a więc zarówno pozytywna, jak i negatywna, stanowi — jak pisze J. ReykowsM (1982, s. 18) — „proces psychiczny regulacji, od której zależy kierunek ludzkich czynności oraz ilość energii, jaką na realizację danego kierunku człowiek gotów jest poświęcić”. Jest ona wewnętrzną gotowością do osiągania określonych celów o wartości dodatniej, będących

przedmiotem naszych dążeń lub celów o wartości ujemnej, tj. takich, których pragniemy uniknąć. Pierwsze ze wspomnianych celów stanowią integralny składnik motywacji pozytywnej, a drugie — motywacji negatywnej.

Odnosząc powyższe twierdzenia do motywacji uczenia się, można powiedzieć, że jest ona wewnętrznym procesem, warunkującym określony stosunek uczniów do wykonywanych przez nich obowiązków związanych z nauką szkolną, przy czym pozytywna motywacja wskazuje na przychylną postawę wobec tych obowiązków, a motywacja negatywna na wyraźną wobec nich niechęć, i Negatywna motywacja uczenia się jest niemal z reguły konstytutywną cechą postępowania uczniów trudnych. Często jest ona przyczyną poważnych niepowodzeń szkolnych, które z kolei prowadzą nieuchronnie do zaburzeń w zachowaniu się uczniów. Motywacja taka wyraża się też często w niechętnym stosunku nie tylko do nauki szkolnej, lecz także do nauczycieli i szkoły w ogóle. Poza tym powoduje z czasem uruchomienie u ucznia mechanizmu obronnego, zwanego kompensacją, polegającego na wyrównywaniu niepowodzeń w nauce za pomocą zachowań spo-łecznie szkodliwych. Na przykład uczeń o wybitnie negatywnej motywacji uczenia się i — co za tym idzie — niskim poziomie osiągnięć szkolnych, może usiłować zyskać uznanie innych poprzez przeszkadzanie podczas lekcji, wszczynanie bójek w czasie, przerw nuędzylekcyjnych, wagarowanie, ucieczki z domu itp. Dlatego troska nauczycieli o pozytywną motywację uczenia się, zwłaszcza uczniów sprawiających trudności wychowawcze, jest niewątpliwie sprawą pierwszorzędnej wagi. Nie¹ sposób bowiem dopomóc im, jeśli nie będzię się wzbudzać w nich szczerej chęci do nauki, czyli pozytywnej motywacji uczenia się. Siła jej zależy od rodzaju motywów, wśród których wymienia się zwykle motywy poznawcze i zainteresowania, motywy społecz-no-ideowe, ambicjonalne i lękowe, a także motywy praktyczne, zawodowe i szkolne.

Za najbardziej odpowiednie w pobudzaniu uczniów do nauki uważa się motywy poznawcze i zainteresowania. Dzięki tym motywom nauka staje się niejako celem samym w sobie, a nie jedynie środkiem osiągania pewnych korzyści ubocznych, jak np. dobry stopień, pochwała, nagroda, popularność w klasie. Naby-

113

8 — Trudności wychowawcze w szkole