Obraz4

czenie pokazuje, że taka strategia kończy się zwykle fiaskiem -poczuciem wypalenia „oddelegowanych”, brakiem współpracy i wsparcia ze strony pozostałych, biernych członków rady pedagogicznej, „obserwujących krytycznie” poczynania „oddelegowanych”²³. Elementem tworzonego przez szkd ę progra nu profilaktycznego mogą i powinny być sensownie zaplanowane szkolenia zespołu pedagogicznego - dostosowane do aktualnych kompetencji wychowawczych nauczycieli, potrzeb szkoleniowych, celów i zadań programu.

Podstawy teoretyczne programu. Ostaszewski²⁴ zwraca uwagę, że zarówno konstruowanie, jak i realizacja programu powinny mieć uzasadnienie w uznanych i potwierdzonych empirycznie teoriach dotyczących m. in.: twierdzeń wyjaśniających ludzkie zachowania, wiedzy o czynnikach ryzyka i sposobach ich minimalizowania, wiedzy o czynnikach chroniących i sposobach ich wzmacniania, wiedzy o specyficznych potrzebach rozwojowych danej grupy odbiorców. Programy oparte wyłącznie na osobistych intuicjach pomysłodawców mają niewielkie szanse powodzenia.

Interaktywne metody i odpowiednia intensywność zająć. Mowa tu naturalnie o zastosowaniu metod angażujących aktywność odbiorców, umożliwiających rozwijanie praktycznych umiejętności życiowych. Tzw. metody aktywne są już w szkołach dość rozpowszechnione, warto jednak pamiętać, żeby je dostosować nie tylko do celów i zadań programu, ale i do możliwości rozwojowych uczestników (m.in. intelektualnych, emocjonalnych). W razie wątpliwości warto korzystać z konsultacji specjalistów (np. trenerów, superwizorów) - to wprawdzie dodatkowy wysiłek, ale możemy uchronić w ten sposób naszych podopiecznych przed nieefektywnymi, a czasem traumatycznymi elementami zajęć²⁵. Metody interaktywne to coś więcej niż tradycyjnie pojmowane metody aktywne (prowadzący na różne sposoby usiłuje wzbudzić aktywność odbiorcy). To tworzenie takich warunków, w których interakcja zachodzi nie tylko pomiędzy prowadzącym a uczestnikami zajęć, ale także np. pomiędzy liderami młodzieżowymi

23

Patrz rozdział „Współpraca”, s. 107

²⁴    Ostaszewski K., Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Podstawy

_r ,    opracowywania oraz ewaluacja programów dla dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Naukowe Scho-

L ! 2 iar, Warszawa 2003

a uczniami, rodzicami a uczniami, uczniami a przedstawicielami społeczności lokalnej²⁵. Na naukę umiejętności osobistych i społecznych, rozwijanie ich i wprowadzenie w życie, dajmy młodzieży odpowiednio dużo czasu. Ostaszewski²⁷, w oparciu o dane empiryczne, sugeruje np. cykle składające się z 10-15 standardowych zajęć w pierwszym roku i 5 zajęć uzupełniających w kolejnych dwóch latach.

Działania szkolno-środowiskowe. Umiejętne nawiązanie współpracy z rodzicami i środowiskiem lokalnym nie tylko zwiększa istotnie skuteczność programu, ale daje szkole bardzo mocne oparcie²⁸.

Uwzględnianie problemów młodzieży z grup zwiększonego ryzyka. Im bardziej obszerny czy kosztowny program profilaktyczny, tym najczęściej większa nadzieja, że rozwiąże on wszystkie problemy wychowawcze szkoły. W każdej szkole jakiś odsetek uczniów potrzebuje specjalistycznej pomocy (socjoterapii, grupy wsparcia, terapii indywidualnej czy rodzinnej). J. Szymańska²⁹ pisze, że dla tej grupy dzieci i młodzieży ogólnoszkolne programy profilaktyczne są jak „witaminy podawane na anginę”. Dobrym rozwiązaniem wydaje się tworzenie tzw. programów interwencyjnych (w oparciu o precyzyjnie rozpoznane potrzeby dzieci), rzadko jednak w gronie pedagogicznym są osoby o wystarczającej wiedzy i doświadczeniu do tego typu działań. Należy wobec tego zaangażować do tej sprawy specjalistów. Szkoła nie powinna być miejscem psychoterapeutycznych eksperymentów. Zdarza się, że pedagodzy szkolni lub (chociaż rzadziej) interesujący się psychologią nauczyciele oferują dość osobliwe usługi, np. psychoterapię indywidualną czy terapię rodzinną w szkole. Zetknąłem się nawet z sytuacjami, kiedy uczniowie czy rodzice byli zachęcani do udziału w takiej „terapii” obietnicą pomocy w promocji do następnej klasy(!). Wspierające, ²⁵ Zagadnienie omówione w: Szymańska J., Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki, rozdział „Profilaktyka może szkodzić”, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2002

²⁵ Ostaszewski K., Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Podstawy opracowywania oraz ewaluacja programów dla dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003

²⁷    Tamże

²⁸    Patrz rozdział „Współpraca”, s. 107

²⁹    Szymańska J., Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2002