Obraz0 (15)

308 O poezji naiwnej i sentymentalnej

308 O poezji naiwnej i sentymentalnej

I oT W &

M

W

W

$

lilia

MB

P«

✓

prawo w to wierzyć — będziemy się zbliżać, choć nigdy tego nie osiągniemy. W nas dostrzegamy pewną przewagę, coś, czego im brakuje, co jednak albo nigdy nie może się stać ich udziałem, jak w przypadku bytów pozbawionych inteligencji, albo tylko w ten sposób, że będą szły naszą drogą, jak w przypadku dzieci. Toteż pozwalają -nam one poznać najsłodszy smak naszego człowieczeństwa jako idei, chociaż z uwagi na każdy określony stan tego człowieczeństwa muszą nas nieuchronnie upokarzać.^J

Ponieważ takie upodobanie do natury ma swoją pod-stawę w idei, przeto może ono występować jedynie w duszach wrażliwych na idee, czyli etycznych. U ogromnej większości ludzi jest ono tylko" udawane, a powszechność w naszej dobie takich gustów sentymentalnych, wyrażających się, zwłaszcza od czasu ukazania się pewnych utworów literackich, w czuło-stkowych podróżach, ogrodach, spacerach i innych tego rodzaju zamiłowaniach, nie jest bynajmniej żadnym dowodem powszechności takiego sposobu odczuwania. Jednakże w jakimś choćby nieznacznym stopniu natura będzie zawsze wywierała taki wpływ nawet na człowieka najmniej uczuciowego, ponieważ wystarczy do tego wspólna wszystkim ludziom dyspozycja do moralności i ponieważ wszyscy bez różnicy, choćby i nasze czyny były bardzo dalekie od -prostoty i praw-* dy natury, w idei dążymy do naturalności. Szczególnie silnie i najbardziej powszechnie manifestuje się taka wrażliwość na naturę pod wpływem obiektów, które są z nami ściśle związane i dlatego skłaniają nas do refleksji nad nami samymi i nad tyra, co jest w nas zaprzeczeniem naturalności, np. gdy obserwujemy dzieci albo ludy w stanie dziecięctwa. Myli się ten, kto sądzi, że to sam tylko widok bezbronności spra-

wia, iż w pewnych momentach tak nas wzrusza przebywanie z dziećmi. Taka jest może motywacja u ludzi, którzy zwykli w obliczu słabości odczuwać jedynie własną przewagę. Natomiast uczucie, o którym tu mówię (a które występuje tylko .przy bardzo szczególnym nastroju etycznym i jest zupełnie inne od tego, jakie w nas wywołuje wesoła ruchliwość dzieci), jest raczej upokarzające niż sprzyjające samozadowoleniu, i jeżeli można tu mówić o jakiejś przewadze, to na pewno nie po naszej jest ona stronie. Wzruszenie ogarnia nas nie dlatego, żebyśmy patrzyli na dziecko z góry, z wyżyn własnej siły i doskonałości, lecz z tej przyczyny, że od ograniczoności naszego stanu, nieodłącznej od tego określenia, które osiągnęliśmy, wznosimy oczy ku nieograniczonym możliwościom? określenia u dziecka i ku jego czystej niewinności; to, co odczuwamy w takim momencie, jest w stopniu zbyt widocznym połączone z pewną melancholią, ażeby można było mieć wątpliwości co do jego źródła. Dziecko reprezentuje zadatki i powołanie, my zaś — spełnienie, które jest zawsze nieskończenie uboższe. Dlatego dziecko jest dla nas uprzytomnieniem ideału, wprawdzie nie ideału spełnionego, lecz zadanego; toteż unaocznienie sobie nie jego słabości i granic, lecz, przeciwnie, właśnie jego siły czystej i wolnej, jego nieskazitelności, jego nieskończoności, jest tym, co nas wzrusza. Z tej przyczyny dla człowieka etycznego i uczuciowego dziecko będzie zawsze obiektem świętym, takim mianowicie, który wielkością idei obala wszelką wielkość doświadczenia, a to, co może nawet traci w osądzie rozsądku, z nawiązką odzyskuje w osądzie rozumu.

Z tej właśnie sprzeczności między osądem rozumu i rozsądku wynika to zupełnie szczególne zjawisko am-