obraz2

chodnich, związanych ze sposobem przechodzenia (w jednym lub w drugim kierunku), z czasem przechodzenia i osobami, które przechodzą ⁹⁶.

Janus jest nosicielem pierwiastka numenicznego innego rodzaju, pierwiastka „początku”, związanego z jakimś szczególnym momentem akcentującym rytm w ciągłości czasu i zaznaczającym jego podziały cykliczne, regulowane ruchem słońca (i księżyca): słońce (i księżyc) wędruje po niebie, z nim razem „przechodzi” czas, mijają dni, miesiące i lata, a każdy taki okres ma swój „początek”. Słońce, które wstaje każdego ranka na wschodzie, daje początek dniowi, a więc jest z natury rzeczy bogiem wszelkiego początku; to Helios „pierwszy z bogów i rodziciel wszystkich”, to Janus „pierwszy i ojciec bogów”. XJ Lenapów (Delawarowie), algonkińskiego szczepu w Ameryce Północnej, „Wielki Dom” („Big House”), czyli sanktuarium szczepu, stanowi jak gdyby mikrokosmos odtwarzający in nucę wszechświat w jego całokształcie i w poszczególnych częściach; a w tym symbolizmie (w którym podłoga przedstawia ziemię, dach — sklepienie niebios, środkowy słup — oś świata itd.) drzwi zwrócone ku wschodowi, tam gdzie wstaje słońce, wyobrażają „początek wszystkich rzeczy”? podczas gdy drugie drzwi, wychodzące na zachód, wyobrażają koniec ⁹⁷.

TRAKO WIE 1. „JEŹDZIEC TRACKI” JAKO BOG SŁONECZNY

Na setki dziś liczyć można wizerunki tak zwanego „Jeźdźca trackiego” znajdowane w rejonie Bałkanów, zwłaszcza na południe od Dunaju, na całym terytorium starożytnej Tracji, w dużej mierze pokrywającym się z dzisiejszą Bułgarią k Przeważnie są to stele o niewielkich wymiarach i dość prymitywnej obróbce, na których w płaskorzeźbie przedstawiona jest postać mężczyzny na koniu (czasem brodatego, częściej jednak bez brody), czasem jadącego stępa, a częściej w galopie, w pogoni za jakąś zwierzyną (najczęściej jest to dzik, czasem koziołek, jeleń lub zając), bądź też powracającego z łowów ze zdobyczą. Za koniem widać często postać sługi, uczepionego u końskiego ogona; z przodu kroczy jedna lub dwie postacie kobiece ². Obok myśliwca jeden lub dwa psy, czasem lew (biorący udział w polowaniu). Najczęściej spotykane akcesoria to drzewo (czasem z wężem owiniętym dokoła pnia), ołtarz z płonącym ogniem, przewrócony krater. Wizerunki te pochodzą z okresu rzymskiego, przeważnie z II—III w. n.e., niektóre nawet z wieku I³.

Postać „Jeźdźca trackiego” wyobrażona na wszystkich tych pomnikach w sposób niemal stereotypowy, wywodzi się ze sztuki greckiej, a w szczególności z rzeźby nagrobnej, czyli z wizerunku zmarłego na koniu, bo tak właśnie bywał zazwyczaj wyobrażany na stelach nagrobnych (oprócz steli Deksileosa wystarczy wspomnieć — nie wychodząc poza Trację — stele z Abdery, kolonii greckiej⁴). Ale wizerunki „Jeźdźca trackiego” nie mają, poza paru wyjątkowymi przypadkami, charakteru nagrobnego.

169