P1010603 (2)

wrodzy i sprawności językowo-cstctyczncj^,0. To. co powiedzieliśmy wyżej, wyznacza w jakimś stopniu granice naszego programu badawcze* go nad wersyfikacją średniowiecza i jego ogólny kierunek: silą rzeczy kierunek (en (o taki opis zasad konstrukcyjnych utworów wierszowanych. który pozwoli ukazać możliwości i ograniczenia stylistycznych wyborów, przed jakimi stawał średniowieczny poeta, oraz czynniki wplywąjąoe na taki lub inny wybór. Chcemy pokazać możliwości stylistyczno-językowc, stylistyczną wydolność w zakresie funkcjonowa-nu czynników prozodyjnych. a także ich przydatność 7 określonych warunkach wierszowych, to znaczy w warunkach dominowania systemu składniowego wiersza.

W naszych badaniach koncentrować się będziemy na przekazach poetyckich wieku XV jako tych. które prezentują pełnię naszej najstarszej wersyfikacji, pełnię jej możliwości estetycznych. Postaramy się przedstawić zasady konstrukcji wierszowej.

Z konieczności - ale i z przekonania - przyjmujemy, że nic nu istotniejszych różnic pomiędzy średniowieczną a współczesną prozodią języka polskiego. Zakładamy więc. że.w średniowieczu mamy do czynienia z akcentem paroksytonicznym niczcstrojowym ", źc intonacja średniowiecznego zdania jest najogólniej podobna do dzisiejszej, że doaas. jeśli jeszcze występował, miał charakter ekspresywny, nie foooiogiczny, i nie funkcjonował wicrszoiwórczo (metrotwórczo). Słowem. przyjmujemy za podstawę opisu współczesną realizację głosową utworów średniowiecznych.

Jeśli za podstawę badań przyjęliśmy współczesną realizację głosową kompozycji wersyfikacyjnych średniowiecza, to jest oczywiste, że na uboczu pozostawić musimy ich związek z muzyką. Przede wszystkim dlatego, że nie mamy ani dostępu do tej muzyki, ani nawet nadziei na ten dostęp, po drugie - i o wiele istotniejsze - dlatego, że sądzimy, iż w duplikowaniu organizacji wcrsyfikacyjnej tekstu muzyka jest nąjzupd-nięj nieużyteczna. Jesteśmy przekonani, że tekst śpiewany posiada własną prozodię, własną organizację prozodyjną, a ściślej mówiąc śpiew

'* Por. cykl znakomitych studiów Ewy Ostrowskiej zatytułowany Z ditąjów Jfzyka ptMItgo i >*0o pitki*, Kraków 1978.

¹¹0 akoencic polskim i jago historii por H. Turska, ZapaJnltnlr miejsca akcentu w Jftyku polskim. „Pamitfnlk Literacki" 1990, i, 434 • 468; L TopoliAska,Z historii akcentu peUtltge od wmA* XVI do dxU, Prace Językoznawcze, nr 27, Wrocław 1961.

_uwiJamy za odrębną formację prozodyjną tekstu, zalegną od odmienne-jjo w dużym stopniu zespołu czynników prozodyjnych, występujących w jptcwłc i tworzących nowe między sobą relacje: akcent poddany jest regułom muzyki, a więc może być i bywa zawieszany w swojej funkcji jyticmowęj, jaką znamy z prozy (mamy na myili tran sak cen lacjc muzyczne), intonację zastępuje melodia, której przebieg nie ma nic wspólnego z zależnością kadencji od antykadencji. a przebieg melodii określony jest unormowanymi co do wysokości tonami (obowiązuje | jkuja tonów). Wystąpić może nicfonologiczny iloczas. który nie ma nic wspólnego z opozycją sylaby krótkiej i długiej.

Jest to system bardzo labilny. co wynika stąd, że teksty językowe mogą być w zasadzie dowolnie podporządkowywane regułom muzycznym. Rozpatrywanie naszej wersyfikacji w takich aspektach nie mogłoby dać żadnej odpowiedzi na interesujące wcrsologlę pytania, me można bowiem orzekać o jednej formacji prozodyjnej na podstawie funkcjonowania innej. W związku z powyższym opisując wersyfikację Średniowieczną, nie będziemy powoływać się nu. muzykę, ani muzyką tłumaczyć miejsc niejasnych.

1 Zasadniczym elementem opisu utworów wierszowanych średniowiecza jest intonacja jako podstawowa konstanta rytmiczna. Wydawać by się mogło, iż nie ma prostszej sprawy niż precyzyjne odtworzenie postaci wcrsyfikacyjnej poszczególnych utworów. Tymczasem wcale tak nie jest i nic ma prawie utworu, w którym nie natrafilibyśmy na ! problemy delimitacyjne. Czasem chodzi o kilka wersów, czasem o I całkowitą zmianę zewnętrznego wyglądu wiersza. Fakty te kwestionują więc w jakimś stopniu kwalifikowanie tych utworów jako wierszy zdaniowych. Trodności, o których mowa, to rzecz stosunkowo łatwa do wyjaśnienia. Intonacja zdaniowa operuje w zasadzie dwoma intonema-mi - antykadencją i kadencją, i tylko one liczą się jako czynniki delimitacyjne w zakresie składniowego podziału tekstu¹⁷. Rozróżniane jeszcze ćwierć- i półantykadcncjc oraz ćwierć- i półkadencje są wariantami intonemów w funkcjach stylistyczno-estetycznych i służą do różnicowania melodycznego wzniesień i spadków intonacyjnych.

^,łPor. S. Bulbus; Problem wifiwnincjl tekutu proiatoraktego, [w:] Z zagadnień Jftyka anyztyctneqo, Zeszyty Naukowe UJ. Prace Językoznawcze, t. 34, 1977; tenże. 7*xie Hi iSralre et ui strueture acitunt lt(ue. Warszawa — Kraków 1981

109