pdl6

znawcze. Cala twórczość literacka, muzyczna i plastyczna tego okresu poszukiwała inspiracji w codziennym życiu ludu. w jego obyczajach i wierzeniach. Stanowiło to wyraz oświeceniowej koncepcji nobilitacji ludu oraz inspirowało do zbierania i gromadzenia dokumentacji z zakresu kultury ludowej (np. Z. Dołęga-Chodakowski, K. W. Wójcicki, O. Kolberg i inni). Podejmowane wówczas działania nad rekonstruowaniem dawnych wierzeń słowiańskich przebiegały — jak to określił S. Urbańczyk — „...wśród starć między naiwnością, zachwytem w stosunku do wiary przodków a krytycyzmem wobec niej".

Efektem tych badań były m.in. prace I. Hanusza „Die Wissenschaft des slavischen Mythus" (Wiedeń — Lwów 1842) i „Bajeslovnji kalendar" (Praga 1860), J. Lelewela „Cześć bałwochwalcza Słowian i Polski" (Poznań 1857), J.Szyca „Słowiańscy bogowie" (Warszawa 1865), A. Afanasjewa „Poeticzeskije wozzrienija Sławian na prirodu" (Moskwa 1865—1869), E. Georgewicza „Mitologia słowiańska w zarysie" (Lwów 1872), K. Szulca „Mityczna historia Polski i mitologia słowiańska" (Poznań 1880), L. Matusiaka „Olimp polski podług Długosza" (Lwów 1908) czy A. L. Lubicza „Mitologia słowiańska" (Warszawa 1911). Autorzy wzmiankowanych prac na ogół bezkrytycznie odnosili się do danych zawartych w średniowiecznych źródłach historycznych oraz — ulegając tendencjom romantycznym — aktualny obraz wierzeń ludowych przyjmowali za mniej lub bardziej wierne odzwierciedlenie dawnego kultu słowiańskiego. Tworzyli oni niekiedy bardzo skomplikowane struktury licznych wyobrażeń bóstw i demonów słowiańskich, do rzędu których zaliczali wszystkich późniejsze (a niekiedy i wymyślone) ludowe wyobrażenia istot ponadzmysłowych. Klasycznym w tym względzie przykładem są wizje mitologii słowiańskiej nakreślone przez J. Szyca czy A. L. Lubicza. Zaistnienie danego zjawiska wynikało z nieuwzględniania dynamiki rozwoju kultury i zachodzących procesów permanentnych przeobrażeń kulturowo-obyczajowych (procesy synkretyzmu religijnego, asymilacji obcych wątków wierzeniowych czy przewartościowywania wyobrażeń demonicznych).

Poczynając od drugiej połowy XIX w., wraz z kształtowaniem się'zaczątków badań religioznawczych podniosły się głosy krytyczne wobec takiego ujmowania obrazu dawnych wierzeń słowiańskich. Narastający sceptycyzm badawczy reprezentowany był m.in. w pracach J. Jagića „Mytho-logische Skizzen" (1880). A. J. Kirpicznikowa „Czto znaiem dostowiernago

0    licznych bożestwach Sławian" (Petersburg 1885), A. Cernego „Mythiskc bytośic luźickich Serbów" (Budziszyn 1893). J. Aniczkowa „Jazyczestwo

1    driewniaja Ruś" (Petersburg 1914) oraz Al. Brucknera „Mitologia słowiańska" (Kraków 1918) i „Mitologia polska" (Kraków 1925). Prace te zapoczątkowały współczesne kierunki badań naukowych nad wierzeniami religijnymi ludów słowiańskich na podstawie zarówno źródeł historycznych, jak też

29