pdl9

—    zamówienie mszy św. za duszę zmarłego*

—    wysławienie krzyża obok domu zmarłego.

—    posypanie grobu ziarenkami maku.

2. Działania o charakterze profilaktycznym mające zapobiec ujawnieniu się demona. Praktyki te bardzo silnie związane są z tradycjami chrześcijańskiego obrzędu pogrzebowego, jak:

—    włożenie do trumny ulubionych przedmiotów zmarłego,

—    poświęcenie ciała w czasie pogrzebu,

—    wyświęcenie mieszkania po pogrzebie,

—    przewrócenie wozu zmarłego po powTocie z pogrzebu.

W ponad 20 miejscowościach z regionu lubelskiego i rzeszowskiego informatorzy stwierdzili występowanie przypadków odkopywania grobów celem unieszkodliwienia działalności upiorów. Wypowiadali się w tej kwestii następująco: „Słyszałem, iż odkopano zwłoki pewnego upiora, który chodził po wsi. i włożono mu do ust kawałek żelaza, żeby nie mógł już wstać", „Jeśli upiór bardzo straszył i żadne modlitwy ani święcenia już nie pomagały, to wówczas odkopują grób i kładą ciało twarzą do ziemi", „Jeżeli od czyjejś śmierci bez przerwy padał deszcz, to odkopywano zwłoki i odwracano je twarzą do ziemi. Wówczas deszcz przestawał padać" (AKE UMCS 67, 1079, 1032). Wypowiedzi te charakteryzuje pewna ogólnikowość; żaden z informatorów nie był w stanie podać konkretnego przypadku stosowania danej działalności obronnej. Prawdopodobnie więc opowieści te stanowią echo dawnych wydarzeń i na zasadzie tradycyjnego przekazu kulturowego dotrwały do dnia dzisiejszego.

Siady wierzeń w upiory zachowały się ponadto we wschodniej części Mazowsza, w południowej Małopolsce i na Podhalu. W odniesieniu do Polski środkowej najsilniejsze relikty tych wierzeń występują jeszcze w niektórych miejscowościach regionu radomskiego i piotrkowskiego. Przy czym dana postać demoniczna przybrała tu miano strzygonia bądź strzygi. Ale równocześnie występują także i upiory stanowiące już wyobrażenia nieco innych istot ponadzmysłowych. „Niekiedy występują dość wyraźne różnice — pisze B. Baranowski — między strzygoniem a upiorem. U niektórych moich informatorów strzygoń to istota obdarzona specjalnymi cechami, właściwymi znanym u ludów słowiańskich upiorom. Natomiast pod upiorami w znaczeniu pejoratywnym rozumie się duchy wszystkich zmarłych, przebywające na ziemi, najczęściej jako tzw. duchy pokutujące" („Pożegnanie z diabłem.• s. 185). Zachowanie strzygonia też jest różnorakie. Głównie ukazuje się on ludziom i straszy ich, a niekiedy dusi i wysysa z nich krew. Wspomina się jednakże przypadki udzielania ludziom pomocy przez strzygonie. Demon, te przychodzą nocą do byłego swego gospodarstwa, gdzie — korzystając * snu domowników — wykonują różne prace w obejściu, jak czyszczenie konino