page0696

688

Rzymska historyja

i roku 360 był okrzykniony przez swe legije, imperatorem. Za Julijana, zmarłego w czasie wyprawy przeciw Persom, r. 363, była silnie gnębiona wiara chrześcijańska, ale jego następca Jowijan, wybrany przez wojsko, znowu uznał wiarę chrześcijańską za religiję panującą Umarł roku 364, zostawiwszy Waleniynijana, który brata sw^rego Walensa mianował spółimperatorem Wschodu. Panował on do roku 375 surowrn, ale zresztą dla dobra państwa, i prowadził szczęśliwie wojny z nieprzyjaciółmi pogranicznemi w Brytanii, Gallii, nad Dunajem i w Afryce, dowodząc wojskiem osobiście, lub poruczając je swemu dowódzcy Teodozyjuszowi. Po jego śmierci, r. 375, podczas wyprawy przeciw Kwadom, na Zachodzie nastąpili obaj jego synowie, Gracyjan, ogłoszony Augustem już roku 368 i czteroletni Walentynijan II. Na Wschodzie Walens przemógł spółzawodnika swego Prokopijusza w Konstantynopolu, i prowadził wojnę z Persami i Westgotami. Ostatni, naciskani przez Ilunnów, r. 376 zwrócili się na prowincyję rzymską; wkrótce zaczęła się wojna z nimi, i Walens zginął r. 378. Gracyjan, dzielny regent, r. 377 pobił Allemanów, i mianow ał Teodozyjusza, później Wielkiego, imperatorem Wschodu, ale r. 383 ukorzył się przed Maxymem, wybranym na imperatora przez legije brytańskie; toż zatwierdził i Teodozyjusz, który tymczasem podbił West-Gotów. Ale kiedy chciał odjąć Afrykę i Italiję Walentynijanow i, któremu ziemie te były obiecane, Teodozyjusz r. 388, pobił go i ukarał śmiercią. Tenże los spotkał (roku 394) i Eugenijusza, którego Frank Arbogast, po śmierci Walentynijana roku 392, wyniósł na tron cesarski. Ale w następnym roku umarł Teodozyjusz, podzieliwszy państwu) między synów swmich Arkadyjusza i Honoryjusza. Pierwszy otrzymał wschodnie cesarstwo Rzymskie czyli Byzantyńskie, które, po rozmaitych kolejach, upadło w połowie XV wieku. Honoryjusz (395 do 423 r.) został imperatorem Rzymskiego Zachodniego cesarstwa, obejmującego w sobie Italiję z zachodnią Illiryją i Afryką, Gallije, Brytaniję i Hiszpaniję. Obrał sobie rezydencyję najprzód w Medyjolanie, a potem r. 403 w^r Rawennie. W miejscu jego rządził państwem Wandal Stylikon, który pobił Wizygota Alaryka r. 397 w Grecyi, r. 403 w Italii, r. 406 zniósł pod FJorencyją Rada-gajsa z jego germańskiemi tłumami, w r. 408 sam był zamordowany. Italiję po jego śmierci zawojow ał Alaryk r. 410 i spustoszył. W roku 409 Hiszpaniję oderw^rah Wandale i Swewy, którzy już r. 407, wraz z Alanami, zawojowali Galliję. W Gallii północnej panowanie rzymskie ograniczyli Frankowie, we wschodniej Allemani i Burgundowie; na południu Westgotowde utw orzyli osobne państwo pod Ataulfem, który ożenił się z siostrą Honoryjusza Placydyją i roz-. szerzył sw^re posiadłości w Hiszpanii. Imperatora Konstantyna, który się wyniósł w Brytanii i rozszerzył swe panowanie w Hiszpanii, zwyciężył Konstan-cyjusz; r. 421, Honoryjusz zrzekł się Brytanii i umarł r 423. Jeszcze przed nim (r. 421) umarł Konstancyjusz, drugi mąż Placydyi i ogłoszony przez Honoryjusza imperatorem. Jan, zagarnąwszy r. 423 koronę imperatorską, stracił ją, kiedy wschodnio-rzymski cesarz Teodozyjusz II, r. 425, ogłosił władzcą zachodniego cesarstwa Walentynijana III, syna Konstancyjusza, który rządził państwem pod kierunkiem swojej matki Placydyi, do samej jej śmierci r. 450. Od r. 429 panowali nad Afryką Wandale. W roku 451 Rzymianie, połączeni z Westgotami pod dowództwem Aecyjusza, odnieśli zwycieztwo nad Huńaami, przyprowadzonemi przez Attyle, w bitwie na polach Katalauńskich; zwycieztwo to wszakże nie przeszkodziło Attyli wtargnąć do Włoch r. 452. Sam Walentynijan, z którego ręki zginął r. 454 Aecyjusz, który raz jeszcze wskrzesił potęgę rzymską, był zabity r. 455, przez Petronijusza Maxyma. Zona Wa-