PICT2659

482 Czyść IV. Twoja śmierć

zakonników. „Ta asysta, w zasadzie dobrowolna, stała się niepostrzeżenie zwyczajową ceremonią, dowodem szacunku dla stanowiska, dla urzędu.** „Następnie obyczaj ten obowiązywał w stosunku do wszystkich osób piastujących wyższe godności... Z wolna duchowieństwo zaczęło uczestniczyć w pogrzebach wszystkich chrześcijan." Przywłaszczyło sobie ten przywilej z* sprawą zakonników. „Wreszcie pojawiły się na pogrzebach zakony żebrzące. Wypełniały miejsca, jakie dzisiaj zajmują ubodzy i dzieci z przytułków [zawsze obecne: w początkach wieku XIX w znowu organizowanych wielkich pogrzebach. Natomiast cztery zakony żebrzące przestały spełniać swoją od wieków sprawowaną rolę]... Od czasu wycofania się mnichów kler parafialny ma wyłączne prawo występowania w żałobnych uroczystościach, chociaż nie wydaje się, aby zwyczaj ten kiedykolwiek zalecony albo uznany został przez Kościół."

Tak więc sklerykalizowanie ceremonii pogrzebowych było nadużyciem ze strony Kościoła. Należy przywrócić stan normalny, laicyzując orszak żałobny i inhumację. Księża nie mają tam nic do roboty.

Laicyzacja pogrzebu pociąga za sobą laicyzację cmentarza. Cmentarze nie tylko usytuuje się za miastem, ale zarządzanie nimi przypadnie władzom miejskim. „Oszczędzając proboszczom i radom kościelnym trudu zakładania nowych cmentarzy i tego, co się z nimi łączy, przekazywano by zarządzanie nimi urzędnikom miejskim, a tym samym przywracano właściwy porządek rzeczy." Urzędnik mianowany mistrzem ceremonii pogrzebowych byłby również urzędnikiem stanu cywilnego; urząd stanu cywilnego także zostałby zlaicyzowany.

„Na cmentarzach nie będzie ani kaplicy, ani ołtarza" i dzięki temu, jak zapewnia szanowny reformator, „nie będzie się odrywać wiernych od ich parafialnych kościołów".

Jak dotąd, Mole posuwa się dalej niż radcy parlamentu w 1763 roku, chociaż powtarza ich zalecenia dotyczące zakazu chowania zwłok w kościołach, zakładania powszechnych cmentarzy za miastem (cztery w Paryżu) i trupiarni dla poszczególnych okręgów: trzy wozy do transportu ciał zapewnią należytą obsługę cmentarza.

Natomiast jego uwagi o architekturze i koncepcji cmentarza różnią się od planów, jakie przedstawili w 1763 roku radcy parlamentu. Cmentarz jest bardziej laicki, mniej kościelny, ale nie ma mowy o niwelowaniu i burzeniu. Przy wysokim murze obwodowym biegnie wewnętrzna galeria z czterema monumentalnymi, o piramidalnym kształcie budowlami w czterech narożnikach; budowle te noszą nazwę spoczynku — repos. Podobnie jak w tekście z 1763 roku, środkową część cmentarza przeznacza się na wspólne groby, natomiast w galeriach i na przestrzeni wzdłuż muru znajdą się nie tylko indywidualne groby, ale i prywatne pomniki. Pod galeriami umieści się malowidła, inskrypcje i pomniki, stłoczone obecnie w kościołach i krużgankach: „Za pochówek

W galeriach pobierać się będzie tyle, co obecnie kosztuje grób w kościele.” Mole proponuje to, co figurowało w jednej z wcześniejszych wersji zarządzenia i roku 1763, a co wykreślono w redakcji ostatecznej: „Galerię południową odstąpi się tym rodzinom, które obecnie mają krypty w świeckich i zakonnych kościołach danego okręgu... Każda rodzina będzie mogła oznaczyć przyznany jej teren napisami, epitafiami i pomnikami. Cztery repos przeznaczy się dła arystokracji i w ogóle dla wszystkich słynnych zmarłych..., których rząd zechce w ten sposób uczcić.” Miejsce dla niekatolików znajdzie się „za galerią przeciwległą do galerii wejściowej (a więc będzie ono wyraźnie odseparowane). Przygotuje się drugi teren cmentarny dla cudzoziemców i innych, którzy nic należą do rzymskiego obrządku.”

Cmentarz będzie więc galerią wielkich ludzi. „Zachowa się hierarchię urzędów i godności, a nadzieja znalezienia się wśród znakomitych i zasłużonych będzie ożywiać geniusz, podsycać miłość ojczyzny, objawiać światu cnoty.”

Zalecenia Molego odpowiadają powszechnej opinii, którą potwierdzają obszerne teksty z Tuluzy i deklaracja królewska.

W zarządzeniu parlamentu Tuluzy interesuje nas zwłaszcza preambuła (3 września 1774), która powtarza klasyczne już argumenty lekarzy: „Lekarze zapewniają nas, że gnilne wyziewy, które wydzielają się z trupów, obciążają powietrze solami i cząstkami elementarnymi [określenie jest ścisłe, naukowe] mogącymi szkodzić zdrowiu i wywoływać śmiertelne choroby.” My wszakże, ludzie światli, dbali o publiczne dobro, mamy przeciwników: „Wiemy, że musimy pokonać sporo osób, z których jedne, opierając się na źle pojętym prawie własności, inne na prawie siłą wymuszonym na czyjejś życzliwości, a jeszcze inne na prawie nabytym za bardzo małą sumę, wyobrażają sobie, że przyznano im prawo do grobu w kościele.” Można stąd wywnioskować, że protest przeciwko zarządzeniu parlamentu paryskiego z roku 1763 zgłaszały rodziny, które nabyły albo zamierzały nabyć prawo do grobu w kościele, a nie warstwy ludowe. Arcybiskup Tuluzy, Lomenie de Brienne, wymienia te same kategorie społeczne w swoim zarządzeniu z 23 marca 1775 roku:¹⁹ „Nic nie zdoła powściągnąć próżności wielmożów, którzy zawsze chcą, aby ich wyróżniano, oraz próżności maluczkich, którzy chcą się zrównać z wielkimi” (drobnomieszczaństwo).

Arcybiskup stanowczo nie pozwala chować w kościołach „żadnej osoby duchownej albo świeckiej..., nawet w publicznych albo prywatnych kaplicach, oratoriach i w ogóle we wszystkich miejscach ogrodzonych i zamkniętych, gdzie zbierają się wierni”. Ci, którzy już mają prawo do grobów w kościołach, będą chowani w krużgankach, pod warunkiem, że każą „zbudować krypty, sklepione i wyłożone wielkimi kamieniami zarówno na dnie, jak z wierzchu”. Arcybiskup zabrania tego, co poprzedniego roku tolerował jeszcze parlament Tuluzy.