r
7

ściami figur. Całość rysunku będzie z tego punktu widzenia pewnym układem figur (w przy-padku granicznym - jedną figurą).

W ramach drugiej artykulacji mamy do czynienia z jednym tylko rodzajem elementów: z kreskami. Kreski to elementy proste, nierozkładalne. Dla potrzeb analitycznego opisu warto jednak wydzielić dodatkowo poziom czynników (nie składników!) określających szeroko pojętą formę kreski (jej kierunek, kształt, długość, grubość, fakturę, ewentualnie barwę itd.) - podobnie jak lingwiści mówią o cechach dystynktywnych wyznaczających charakterystykę fonemu.

Z drugiej strony pojedyncze kreski pełnią wprawdzie niekiedy w obrazie jakąś określoną rolę - jak 1 kreska zaznaczająca łuk brwiowy leżącej kobiety w rysunku Matisse'a, kreska określająca kontur jej lewego boku i lewej nogi - często jednak stanowią tylko jeden z elementów układu mającego określony sens. Na przykład linia określająca wewnętrzny kontur lewej nogi kobiety u Matisse'a na-3, 4 rysowana jest trzema kreskami, a w rysunkach de la Fage'a i Bresdina określony sens ma najczęściej dopiero pewien zespół kresek. Toteż wygodnie będzie operować pojęciem układu kresek tworzących jakąś linię, pole czy inny element rysunku mający w obrazie pewien uchwytny sens. Określone w ten sposób kategorie składników rysunku można uporządkować w hierarchię poziomów analitycznych według następującego schematu (poziomy podstawowych składników oznaczone są czcionką półgrubą):

układy figur

kreski

części figur

układy kresek (linie, pola itd.)

figury

forma (cechy) kresek

3. Rysunek dzielony był na figury, części figur i wreszcie kreski po to, żeby zamiast globalnej odpo-wiedniości między obrazem a przedmiotem przedstawionym, trudnej do sprecyzowania, choć uchwytnej intuicyjnie, móc rozpatrywać relację ikoniczną wychodząc od analitycznego, usystematyzowanego opisu tego obrazu. Jeśli jednak analiza ta ma być punktem wyjścia dla wyjaśniania, w jaki sposób układ kresek coś przedstawia, nie wystarczy określić sens referencjalny wyodrębnionych składników (to, co przedstawiają) - jak to było dotychczas robione - trzeba także określić ich formę. Dopiero wówczas bowiem będzie można odnieść poszczególne składniki rysunku do odpowiednich elementów doświadczenia wzrokowego rzeczywistości.

Na użytek tej analizy, inspirowanej, jak nietrudno zauważyć, przez strukturalną analizę języka, pojęcie formy będzie również określone na wzór lingwistycznego jej rozumienia. Forma danego składnika będzie mianowicie pojmowana generalnie jako zestaw i sposób uporządkowania tworzących ten składnik elementów niższego poziomu. Określić formę danej figury to z tego punktu widzenia określić, z jakich części się składa oraz w jaki sposób są one ułożone, albo jakimi relacjami są powiązane w całość. Analogicznie będzie określona forma wyodrębnionych na kolejnych etapach analizy części figur aż do poziomu minimalnych składników przedstawiających. Ponieważ taki składnik można rozłożyć tylko na elementy nieprzedstawiające: kreski, jego forma będzie wyznaczona przez zestaw i rozkład owych kresek - tak jak to było naszkicowane przy opisie oka aniołka z Wezwania Mojżesza albo grupy owiec z rysunku Bresdina. Wreszcie formę elementarnych składników rysunku i kresek można określić - odbiegając już nieco od przyjętej definicji - przez ustalenie wyznaczających jej wygląd czynników albo cech: kierunku, długości, grubości, kształtu itd. Systematyczny

21