str 100 101 (3)

karczmy i powtarza się historia z bajki o wilku i lisie, w jeszcze innych pies jest przez swego nowego pana — wilka — wykorzystywany, więc mści się zwabiając go w zasadzkę, gdzie wilk ginie.

Zob.: S. Dzikowski: Klechdy polskie. Bibliografia innych wariantów ludowych: J. Krzyżanowski, jak wyżej (t. 1, Typ. 101).

10. Poszukiwacz i strach — Bohater bajki nie może pojąć, co to jest strach, więc wybiera się w świat na poszukiwanie strachu. Tak zakreślony temat daje szerokie pole do popisu fantazji narratorów, toteż bajka ma bardzo wiele odmian.

Zob.: R. Zmorski: Strach. W: Podania i baśni ludu w Mazowszu (1852). Bibliografia innych wariantów ludowych: J. Krzyżanowski, jak wyżej (t. 1, Typ. 326).

11.

SKĄD I KIEDY PRZYBYLI DO NAS?

1.    Uczeń czarnoksiężnika — wywodzi się z Persji. Popularna bajka o chłopcu, który został oddany na naukę do czarodzieja, o tym, jak zdobytej wiedzy nadużył, co doprowadziło do pojedynku z mistrzem, rozgrywanego za pomocą przemian w rozmaite rzeczy i zwierzęta. Bajka ta znana jest w całej Europie, a także w Azji i Afryce. U nas mamy ponad 20 jej wersji zapisanych z ust ludu w rozmaitych częściach Polski. Wersję literacką ogłosił Aleksander Groza pt. Jastrzębiec. Powieść wielkopolska (1855). Pojedynek za pomocą przemian wprowadził Mickiewicz do Pana Tadeusza w opisie rozgrywki Suworowa z Napoleonem.

2.    Królewna Śnieżka — nie wiadomo skąd pochodzi. Historia jej znana już była we Włoszech w XVII w. U nas pojawiła się 100 lat później w Komediach i tragediach Urszuli Radziwiłłowej w 1754 r. jako utwór pt. Opatrzności boskiej dzieło. Do popularności bajki przyczyniły się zbiory braci Grimmów i ich tłumaczenia są zapewne źródłem naszych wersji ludowych znanych na Kujawach, w Krakowskiem, na Kaszubach, w okolicach Cieszyna i Łańcuta. Sławę bajki ugruntował rysunkowy film Disneya.

3.    Kot w butach — po raz pierwszy przywędrował do nas z Francji za pośrednictwem Contes Ch. Per-raulta, skąd przetłumaczył tekst Antoni Józef Gliński, włączając go do Bajarza polskiego jako Baśń o księciu na Goloszyszkaćh Golopięckim (1853). Do spopularyzowania bajki przyczyniły się także przekłady zbiorów braci Grimmów. Kot w butach znany literaturze ludowej całej Europy u nas zadomowił się tylko w książkach dla dzieci.

4.    Złota rybka — znana całej niemal Europie, do nas przypłynęła prawdopodobnie z Niemiec, o czym sądzić można z faktu, iż jej zapisy ludowe pochodzą przeważnie z Pomorza, a i pierwsza wersja literacka Baśń o staruszce i staruszku i o złotej rybce zamieszczona w Bajarzu polskim Glińskiego jest dosłownym tłumaczeniem wiersza Puszkina, który z kolei oparł się nie na ludowych wersjach rosyjskich, lecz na bajce ze zbiorów braci Grimm.

5.    Unibos — bajka o ubogim chłopie spryciarzu, który znalazłszy skarb, opowiada sąsiadom niestworzone rzeczy o jego pochodzeniu i sposobach zdobycia, narażając się w ten sposób na straty i śmiech naiwnych, co poszli za jego wskazówkami, a następnie sam kolejnymi fortelami wywija się od zemsty oszukanych. Unibos przywędrował do nas z Europy Zachodniej, z pogranicza francusko-niemieckiego lub z Niderlandów, tam bowiem na przełomie X i XI w. powstała anonimowa łacińska wersja bajki, która od razu zyskała ogromne powodzenie i rozeszła się po Europie. Wśród naszych bajek ludowych mamy kilkadziesiąt wariantów opowieści o chłopie spryciarzu, w których pomysły Unibosa krzyżują się z rodzimymi.

6.    Opowieść o siedmiu mędrcach — wywodzi się z Indii, gdzie powstała w V w., a do Europy Zachodniej przywędrowała w XII, kiedy to z nie znanego dziś przekładu francuskiego powstał łaciński, który najpierw krążył w odpisach, a w druku utrwalony został w 1475 r. pt. Historia Septem Sapientum Romae. Na wersji szesnastowiecznej z 1512 r. oparł przekład polski Jan z Koszyczek: Poncjan, który ma w sobie rozmaity powieści miłe barzo ku czcieniu. Przekład ten powędrował z kolei na Ruś, gdzie odbił się echem w bylinach, a u nas wznawiany był jeszcze w 1847 r. w Poznaniu. W latach późniejszych zastąpiły go niemieckie wersje, upowszechnione w polskich edycjach straganowych.

101