str 114 115

3. Bitwa pod Obertynem (22 sierpnia 1531) W bitwie tej wojsko polskie (4800 jazdy, 1200 piechoty,. 12 dział) pobiło liczącą około 17 000 ludzi armią hospodara mołdawskiego Piotra Raresza i zdobyło całą jego artylerię (50 dział). Autorem przytoczonego tekstu jest uczestnik bitwy pod Obertynem, Marcin Bielski, twórca pierwszej w języku polskim historii powszechnej (Kronika to jest historia śuńata), doprowadzonej do współczesnych mu czasów.

4. Bitwa pod Kircholmem (27 września 1605). W tej bitwie wojsko polskie (3110 jazdy, 1040 piechoty, 7 dział) rozbiło liczącą 11 000 żołnierzy armię szwedzkiego króla Karola IX (ocalało zaledwie kilkusęt jeźdźców). Polacy utracili tylko 100 zabitych; zdobyli całą artylerię szwedzką (11 dział). Przytoczony tekst pochodzi ze współczesnej, anonimowej relacji No toiny z Inflant, kursującej w licznych rękopisach.

5. Bitwa pod Kłuszynem (4 lipca 1610). W tej bitwie wojsko polskie (6800 jazdy, 200 piechoty, 2 działa), pobiło armię kniazia Szujskiego (30 000) i posiłkujący ją korpus szwedzki (5000 ludzi), co pociągnęło za sobą kapitulację armii Wałujewa (8000) w Carewo Zajmisz-czu i w konsekwencji zajęcie przez Polaków Moskwy. Autorem przytoczonego tekstu jest zwycięzca spod Kłuszyna, hetman Stanisław Żółkiewski, który opisał Początek i progres wojny moskiewskiej.

6. Bitwa pod Trzcianą (25 czerwca 1629). W tej bitwie wojsko polskie (4500 jazdy) pobiło armię króla szwedzkiego Gustawa Adolfa (9000), który musiał poświęcić całą swoją jazdę dla uratowania piechoty; ponadto Polacy zdobyli 10 dział. Przytoczony tekst pochodzi z listu zwycięzcy spod Trzciany, hetmana Stanisława Koniecpolskiego, do króla Zygmunta III Wazy.

7. Bitwa pod Wiedniem (12 września 1683). Wojsko polskie (około 27 000 ludzi), poprowadzone przez króla Jana III Sobieskiego na odsiecz oblężonemu przez Turków Wiedniowi, odniosło tam jeden z największych swych triumfów. Wydarzeniem decydującym była szarża husarii (około 20 000 jeźdźców wraz z kawalerią austriacką i niemiecką) ze szczytu Kahlenbergu. Przytoczony tekst to pierwsze słowa listu do Marysieńki, w którym Sobieski relacjonował przebieg bitwy wiedeńskiej.

114

a. Bitwa pod Racławicami (4 kwietnia 1794). Pierwsza i zarazem zwycięska bitwa w powstaniu kościuszkowskim. Polacy (6100 luzi, w tym 2000 kosynierów, 12 dział) pobili sześciotysięczną armię rosyjską, zdobywając 11 (z 30) dział. Przytoczony tekst pochodzi z pamiętników Juliana Ursyna Niemcewicza.

9. Bitwa w wąwozie Somosierra (30 listopada 1808). Słynna szarża szwadronu polskich szwoleżerów (250 ludzi), która otworzyła Napoleonowi drogę do Madrytu. Wąwozu o długości 5 km broniły 4 baterie (16 dział) i 10 000 Hiszpanów. Polacy sforsowali go w ciągu 8 minut, zdobywając wszystkie działa. Przytoczony tekst wyszedł spod pióra francuskiego majora, Piotra Dautancourta, autora dziennika pułku.

10. Bitwa pod Grochowem (25 lutego 1831). W tej bitwie wojsko polskie (40 000 ludzi, 90 dział) powstrzymało marsz armii rosyjskiej (60 000 ludzi, 212 dział) na Warszawę, żadając jej ciężkie straty (około 10 000 zabitych i rannych) i zmuszając do odwrotu na Siedlce. Najkrwawszy bój toczył się o lasek-Olszynkę na lewym skrzydle polskim. Olszynki broniła 2. dywizja piechoty, której dowódca, generał Franciszek Żymirski, poległ, a następnie 3. dywizja. Przytoczony tekst pochodzi z raportu dziennego 2. dywizji.

4.

KLĘSKI TEŻ BYŁY

1.    Batoh — na Ukrainie; 1—2 czerwca 1652 roku, wskutek nieudolnego dowodzenia, dziesięciotysięczna armia polska została doszczętnie rozbita przez Tatarów i Kozaków, których było 22 000. Poległ hetman Marcin Kalinowski; 5000 żołnierzy dostało się do niewoli (wszyscy zostali wycięci).

2.    Cecora — w Mołdawii; 17—29 września 1620 roku broniła się tutaj przed dwudziestoma tysiącami Turków i Tatarów ośmiotysięczna armia polska. Zmuszona do odwrotu, została 6 października doszczętnie rozbita pod Mohylowem (już na polskim terytorium). Poległ hetman wielki koronny Żółkiewski, a hetman polny Stanisław Koniecpolski dostał się dó niewoli

8*

115