str 116 117

3* Chojnice — na Pomorzu; 18 września 1454 roku, na początku trzynastoletniej wojny z zakonem krzyżackim, wojsko polskie (18 000), złożone prawie wyłącznie z pospolitego ruszenia szlachty, oblegające krzyżaków w Chojnicach, zostało rozbite przez zaciężną, słabszą liczebnie armię krzyżacką (15 000 ludzi). Wskutek tej klęski wojna przeciągnęła się do 1466 roku.

4.    Gdańsk — w 1308 roku kasztelan Bogusza, broniący grodu przed Brandenburczykami, wezwał na pomoc Krzyżaków. Ci wyparli Brandenburczyków, ale Gdańska nie opuścili i 14 listopada wyrżnęli słowiańską ludność miasta, ujawniając w ten sposób swoje zamiary wobec Polski.

5.    Koźmin — w Mołdawii, w lasach bukowińskich; 26 października 1497 roku Mołdawianie, Turcy, Wołosi i Tatarzy pobili tutaj znacznie liczniejszą armię polską, złożoną głównie z pospolitego ruszenia szlachty. Klęska była poważna, ale nie tak zupełna, jak głosi legenda („za króla Olbrachta wyginęła szlachta”)*

6.    Legnica — na Śląsku; 9 kwietnia 1241 roku dziesię-ciotysięczna armia polska księcia Henryka Pobożnego, złożona z rycerstwa śląskiego, niedobitków rycerstwa małopolskiego, posiłkowych oddziałów joannitów i templariuszy, została rozbita przez liczebnie słabszych <8000) Mongołów.

7.    Maciejowice — nad Wisłą, 80 km na południe od Warszawy; decydująca bitwa w powstaniu kościuszkowskim. 10 października 1794 roku Kościuszko dowodzący dywizją Karola Sierakowskiego (6200 ludzi) został pobity przez rosyjski korpus Iwana Fersena <12—14 000 ludzi). O klęsce przesądziło spóźnienie dywizji generała Adama Ponińskiego (4000 ludzi), która dotarła pod Maciejowice już po. bitwie. Poległo wówczas przeszło 4000 Polaków, a reszta (z Kościuszką) dostała się do niewoli.

8.    Ostrołęka — nad Narwią; decydująca bitwa w powstaniu listopadowym. 26 maja 1831 roku armia polska (45 000 ludzi) wyprawiwszy się z Warszawy przeciwko rosyjskiemu korpusowi gwardii (30 000 ludzi), została w uszczuplonym składzie (30 000) zaskoczona przez główne siły Rosjan (40000) i pobita, tracąc 7000 żołnierzy. Pod Ostrołęką Polacy bezpowrotnie utracili inicjatywę strategiczną i odtąd los wojny był przesądzony.

9. Sokal — nad Bugiem, w ziemi bełzkiej; 2 sierpnia 1519 roku 7000 wyborowego wojska polskiego i litewskiego zaatakowało Tatarów na pogorzeliskach spalonego przez nich Sokala i poniosło straszliwą klęskę.

10. Ujście — nad Notecią; 25 lipca 1655 roku pospolite ruszenie Wielkopolan (15 000 ludzi wraz z niewielkimi oddziałami piechoty łanowej) skapitulowało bez walki przed korpusem szwedzkim Arwida Wittenberga (17000 ludzi), choć umocniona pozycja nad bagnistą Notecią dawała szansę skutecznego oporu.

S.

WYBITNI WODZOWIE

1. Jan Tarnowski (1488—1561). Pochodził z potężnego rodu możnowładczego Leliwitów, a po matce był prawnukiem Zawiszy Czarnego. Walczył z Tatarami pod Łopuszną (1512) i z Moskwą pod Orszą (1514). Odbył podróż na Zachód (1510—1519) i brał udział w wyprawach Portugalczyków przeciwko Arabom. W 1521 roku wysłany został z czterema tysiącami żołnierzy na Węgry, przeciwko Turkom, którzy oblegali Belgrad. Upadek Belgradu przed nadejściem tej odsieczy sprawił, że Tarnowski wrócił do kraju. W 1522 roku został kasztelanem wojnickim, a w 1527 — wojewodą ruskim i hetmanem wielkim koronnym. W 1524 roku rozbił pod Komarnem kilkutysięczny zagon tatarski. Zwycięstwo jakie odniósł nad Mołda wianami pod Ober ty nem (1531) jest jednym ze szczytowych osiągnięć staropolskiej sztuki wojennej. W 1535 roku, sprawując naczelne dowództwo nad armią litewską, zdobył Homel i Sta-rodub. W 1536 roku został kasztelanem krakowskim. W 1538 roku oblegał mołdawski Chocim i zmusił hospodara Piotra Raresza do zawarcia pokoju. Cieszył się Tarnowski opinią wybitnego wodza: pisał o nim współczesny historyk włoski Paolo Giovio, a cesarz Karol V zamierzał powierzyć mu naczelne dowództwo w planowanej krucjacie przeciwko Turkom. Jako ekspert w sprawach prowadzenia wojny z Turkami konferował Tarnowski z wysłannikiem cesarza, Janem Strazjuszem (1542) i korespondował z księciem pruskim Albrechtem (1544). W 1558 roku wydał znakomity traktat wojskowy Consilium rationis bellicae (Rada sprawy wojennej).

117