str 148 149

mał wyrok śmierci, zamieniony na 18 lat ciężkiego więzienia. . Odsiadywał wyrok w Szpilbergu (Morawy), a 23 marca 1848 roku został zwolniony na mocy amnestii. Brał udział w Wiośnie Ludów na terenie Galicji i w Wiedniu, gdzie podobno walczył u boku generała Bema. W 1849 roku został ponownie aresztowany i skazany na 5 lat więzienia, ale po półtora roku (1850) znów skorzystał z amnestii. Po raz trzeci wpadł w ręce policji w maju 1851 roku w Wieliczce, gdzie prowadził agitację rewolucyjną wśród górników. Tym razem wyrok śmierci na Goslarze został wykonany.

6.    Adam Mickiewicz (1798—1855). Wielki poeta przeszedł do polskiej historii wojskowej jako twórca Legionu Polskiego we Włoszech w 1848 roku. Prawica emigracyjna obawiała się radykalizmu Mickiewicza i wysuwała na dowódcę Legionu hrabiego Zamoyskiego, zyskując w tym poparcie papieża Piusa IX. Na audiencji u papieża, 25 marca, doszło do gwałtownej dyskusji. Wtedy to właśnie Mickiewicz potrząsając ręką papieża powiedział: „Wiedz, Duch Boży jest teraz w bluzach robotników paryskich.”

7.    Stefan Bobrowski (1841—1863). Jako student Uniwersytetu Kijowskiego należał do Związku Trójnic -kiego, tajnej organizacji polskiej młodzieży akademickiej. W 1862 roku utworzył Zarząd Narodowy Ziem Ruskich, który podporządkował Komitetowi Centralnemu w Warszawie. Sam wszedł w skład KC, gdzie reprezentował „czerwonych”. W styczniu 1863 roku został naczelnikiem miasta Warszawy i faktycznym kierownikiem powołanego przez KC Rządu Narodowego. Jemu podlegało między innymi wojskowe kierownictwo powstania, które miał przekazać dyktatorowi Mierosławskiemu. Jednakże Mierosławski pobity został przez Rosjan pod Nową Wsią (21 lutego) i opuścił Królestwo. „Biali” postanowili przechwycić kierownictwo powstania i 11 marca ogłosili dyktaturę Langiewicza. Dla nadania jej charakteru legalnego agent „białych”, Adam Grabowski, wystąpił samozwańczo u boku Langiewicza jako pełnomocnik KC i Rządu Narodowego. Bobrowski zdemaskował go, na co Grabowski odpowiedział wyzwaniem na pojedynek. Bobrowski przyjął wyzwanie i 12 kwietnia zginął w pojedynku w Łaszcz ynie pod Rawiczem.

8.    Konstanty Kalinowski (1838—1864). Prawnik. W 1862 roku założył w Białymstoku tajną drukarnię, w której drukował białoruskie odezwy i gazetkę „Mu-życkaja Prauda” („Chłopska Prawda”), chcąc w ten sposób pozyskać chłopów białoruskich dla powstania. Latem 1862 roku wszedł do Wileńskiego Komitetu, w którym reprezentował „czerwonych”. Był zwolennikiem rewolucji agrarnej i swobód narodowych Białorusinów. Po wybuchu powstania styczniowego stał na czele „czerwonego rządu” Litwy i Białorusi. Ujęty w lutym 1864 roku, został stracony 22 marca.

9.    Stanisław Brzóska (ok. 1832—1865). Ksiądz, w latach 1861—1862 więziony za patriotyczne kazania. W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku kierował nieudanym atakiem na Łuków. Z nominacji Rządu Narodowego był naczelnym kapelanem wojsk powstańczych. Walczył ze swym oddziałem na Podlasiu do grudnia 1864 roku. Ujęty, został stracony w Sokołowie Podlaskim 24 maja 1865 roku.

10.    Aleksander Waszkowski (1841—1865). Syn oficera wojsk polskich, student Uniwersytetu Petersburskiego. W 1862 roku przybył do Warszawy i wstąpił do organizacji konspiracyjnej. W czerwcu 1863 roku, będąc sekcyjnym w organizacji miejskiej, nawiązał kontakt z urzędnikami Komisji Rządowej Skarbu, Stanisławem Janowskim oraz Stanisławem Hebdą, i z ich pomocą zabrał z Banku Polskiego Kasę Główną — 24 miliony — którą przekazał Rządowi Narodowemu. Za dyktatury Traugutta został naczelnikiem miasta Warszawy. Aresztowany 19 grudnia 1864 roku, stracony 17 lutego 1865 roku.

12.

ZA NASZĄ I WASZĄ WOLNOŚĆ

1. Mowa tu o Janie Ziźce z Trocnowa (ok. 1360— —1424) i o Janie Husie (1371—1415). Ziftka walczył pod Grunwaldem w chorągwi zaciężnych Czechów, a Hus napisał do Jagiełły list z radością, „której ani piórem nie opisać, ani słowem nie wyrazić”. Męczeńska śmierć Husa, który został spalony na stosie jako heretyk, zaostrzyła kryzys w Czechach i w 1419 roku doszło tam do wybuchu tzw. wojen busyckich, skierowanych przeciwko uciskowi feudalnemu i panowaniu niemczyzny. W pierwszej fazie tych wojen zasłynął z licznych zwy-

149