Image0011

1 M Oświecenie — moment stanowU{cy o (stocleJUaząfU

bezpośrednio pewni naszego rozumu, możemy mówić o sobie jako o istotach rozumnych w pełnym tego słowa znaczeniu. Jak unaocznił Kant w Jednym z analitycznych rozważań. Jest lo Jednak możliwe tylko dzięki temu, że zawszejuż — zanim jeszcze dokonamy szczegółowej oceny czegoś w tym święcie. Jakiegoś stanu rzeczy, działania, nas samych czy leż Innych — realizujemy Już Jakieś wyobrażenia wartości oraz oceniamy według norm. Zanim Jeszcze postawiliśmy pytanie, czymże są owe normy, którym podporządkowani są ludzie w określonych społecznościach, czy leż te. które Jako normy moralne podnoszą roszczenie do powszechnego obowiązywaniu. pewna fundamentalna norma była Już przez nas realizowana¹⁷. Ponieważ chodzi tu o kwestię pochodzeniu [Urspnmg) człowieka Jako Istoty moralnej, nazywa więc Kant w swej Krytyce praktycznego rozumu" owo niepamiętne w swych początkach zrealizowanie [dteses urwordcnkllche Realtsterthaben) fundamentalnej normy bezpośrednią świadomością prawa moralnego 1 pojmuje to Jako ..fakt rozumu*'¹⁴, poza który wykroczyć nic można iunhlntergchlKirc). Można by żywić podejrzenie, że w tym miejscu milcząco 1 bezkrytycznie przejęta została cala skarbnica słownictwa 1 doświadczeń. Jaką przekazuje historyczna tradycja nauki o moralności, np. pojęcie prawa moralnego, zobowiązania. normy Ud.. To. co Kant ma na myśli, jest jednak równie proste, co I jasne: Gdziekolwiek człowiek postrzega Innego człowieka Jako taką samą jak on ludzką Istotę, tzn. Istotę określoną przez rozum, tam Już zrealizował 1 zaakceptował fundamentalną normę, tę mianowicie. że ten Inny jako Inny Jest zarazem 1 zasadniczo tego samego rodzaju, co on sam: nie co innego. Jak ten

'* for. Il.mn Mlrliurl Uiiuni^artnrr, Hliihilinina In dU' IKskusstołi, w: JVormen und (Seschlchlc. Willi OrlmOllcr (llrtt^.i, Frrdlnuml S< litinlnj>li. Pmforborn MOnclicn -Zttrli-h 1979. u. 289-297.

¹¹ I. Kum, Knjhikn pmktyczncfjo ro/umu. Ilum. Jerzy (liilrrki UKF. PWN. Wnrszaun 1972.

^M Tam/c. « 7.

właśnie refleksyjny stosunek (Rcflcxlonsuerhdltnls) wyraża sit; w /.daniu: ..Każdy człowiek ma bezpośrednią świadomość prawa moralnego*’. To oznacza, że prawo moralne nie powiada w plcrszym rzędzie: ..Czyń to. albo czyń tamto!", lecz: prawo moralne Jest wyraźnie Już czytelną, refleksyjną formą tej oto myśli. Iż w innym człowieku zawsze Już rozpoznaję i akceptuję samego siebie. W ten sam sposób da się wyłożyć „imperatyw kategoryczny", który powiada: „Postępuj tak. aby maksyma twej woli mogła zawsze mieć zarazem ważność Jako pryncypium prawodawstwa powszechncgo"^,°. „Postępuj tak" — można by przeformulować. Jak to wszak miejscami czynił był sam Kant — „byś szanował człowieczeństwo tak w twej osobie. Jako też w osobie każdego Innego!". Szanowanie człowieczeństwa we własnej osobie, ale także w osobie każdego Innego — oto właśnie sedno świadomości wolności, świadomości prawa moralnego. W tym „fakcie", nie mającym żadnej dalszej poprzedzającej go podstawy, filozoficzna refleksja odnalazła pewien punkt orientacyjny, który w tym przypadku nic jest teoretycznym punktem oparcia (dla transcendentalnej prawidłowości), lecz praktycznym: stąd widać wyraźnie, co oznacza rozum w ogóle 1 cóż oznacza samodzielność, autonomia rozumu. Samodzielność rozumu. owo „myślcć-w-każdej-chwlli-samodzlclnlc" nie oznacza, również w aspekcie praktycznym, myślenia czegoś dowolnego, lecz oznacza stawianie siebie na miejscu każdego innego człowieka: dokonując tego, realizujemy źródłowy akt etyczny, pojmując zaś ten akt. pojmujemy i myślimy dopiero samą Istotę rozumu"^{1 2}.

1

"* Tiim/tc. w 7, u. r»n; por. luk/r I. Kuni, Uzasadnienie mctąflzykt iiHimlnnśct. Ilum. KKrhlaw Worlmtu-rg. UKT. PWN. Wnmzowa U*r»3.

Por. pr/cilt* wszystkim llcrninmi Krlugs. hasło: FrrtfirU. w tlond budiptillosoplils<hrr(}rundOtf]r0c, Ikl I. llrrmuniiKrltigs. II. M. limmigu

2

Inn. Clirlstopli Wll<l (flr»g.|. K<»vl Vcrl«tg. MOnełicn IP7:i. ». 4D3-&10: (kii trz Prtnzip Frclhrti. tt/ic Auscinanderscizttnfj urn Cluuiccn undCrenzen iranszendcntatphltosojjhlschcn Dcnkcn*. II. M. Huuingnrtnrr tllrsg.1. Vrr lag Knrl All>rr. Frrlhurg MUnclicu IW7D.