IMGY39 (3)

176 Z. KRASIŃSKI: IRYDION

[7]    Na Palatynie, na wzgórzu ruin i kwiatów.

Na wzgórzu palatyńskim stał pałac cezarów — dziś ostatki pałacu Farnezów na głębszych jeszcze gruzach pałacu cezarów.

[8]    Wzlatywały z katakumb.

Katakumby, przestronne lochy wydrążone pod całym Rzymem i częścią Kampanii Rzymskiej, dochodzące nawet, jak twierdzą, aż do morza, pierwszych Rzymian cmentarze dla chowania ubogich i niewolników, których nie stać było na stos; później schronienie chrześcijan podczas prześladowania; dziś w niektórych miejscach jeszcze całe, dostępne, po większej części zaś zasypane, składające się z mnóstwa niskich i ciasnych manowców, czasem rozprzestrzeniających się w kwadratowe lub okrągłe ciemnice. Ściany zaś zasute nadgrobkami męczenników. Dotąd kości męczenników z nich wykopują.

[9]    W Chersonezie Cymbrów.

Rzymianie tak nazywali Półwysep Jutlandzki — i wszystkie plemiona skandynawskie nazywali ogólnym imieniem Cymbrów.

[10]    W ziemi srebrnej potoków.

Sami barbarzyńcy tak nazywali Chersonez od białości śniegów i potoków tam płynących.

[11]    Brat za brat z królami morza.

U Anglów, Saksonów, Nord-Manów, u wszystkich Skandynawów wodzowie nazywali się królami morza. Ich życiem były ciągłe rozboje morskie.

[12]    Błota Meockie (palus Maeotis).

Azowskie Morze.

[13]    A tymczasem w gineceum.

U Greków kobiety jeszcze nie były doszły europejskiej wolności — coś jeszcze wschodniego zostało w sposobie ich życia i Greczynki wychowywały się w haremach, zwanych gineceum od słowa xYV7jota*, niewiasta, i nie wychodziły stamtąd przed zamęściem.

[• Tak w pierwodruku. Wydawcy późniejsi (Czubek i Sinko) poprawili: ywĄ — *)fovaixó<;].

[14] Heliogabal.

Tak przezwanym został syn Soemidy i Wariusza Marcella. Varius Bassianus, od boga Halgah-Baal, czyli Mitry, którego arcykapłanem był w Emezie, nim został cesarzem rzymskim. Dzieje Heliogabala są najmocniejszym dowodem, najwyraźniejszym symbolem zgrzybiałości ówczesnego świata — w piętnastym roku życia wstąpił na tron, w ośmnastym zaś zginął zamordowany przez pretorianów; a w tym znikomym przeciągu czasu zużył wszystkie rozkosze, jakie potęga przynieść może.

On nigdy nie był młodym. Imię jego — starość uosobiona Zdawałoby się, jakoby przeszłość działalności, przeszłość czynnego Rzymu zostawiła w nim próżnię, której niczym zapełnić nie mógł. Dwa znamiona jego charakteru są nuda i lubieżność — to samo zupełnie, co starców cechuje. Nuda albowiem jest męka pochodząca z uczucia wiecznej próżni i z daremnej żądzy jej odsunięcia — lubieżność zaś jest pracą wyobraźni na wynalezienie czegoś, co by rozbudzić mogło martwe zmysły. Namiętność jest zawsze silną, prostą, jest to synteza, jest to poezja ciała. Lubieżność, przeciwnie, jest wymyślną, rozkładającą się na tysiąc szczegółów, jest raczej prozą, analizą. Heliogabal nie dogadzał swoim namiętnościom, bo ich nie miał — on miał tylko żądzę ich mienia — on szukał w całej naturze, w całym państwie swoim, w całym sobie tylko podniety, iskry, co by zapaliła jakiekolwiek ognisko w jego piersiach —na tym trudzie nieszczęśliwym przeszło mu życie — dlatego wszystko, co czynił, było kaprysem. Taki skład niepojęty byłby w człowieku młodym, gdyby na nim nie ciężyła już fatalna starość świata, w którym się urodził. Heliogabal był starcem przez świat otaczający, a był młodym przez siebie — stąd wieczna sprzeczność, niemoc i żądza.

Ten starzec, ta jednostka spróchniała i zmagająca się sama